"Ο λόγος ο εφήμερος βαστά μόνο μια μέρα
το άρωμά του όμως κρατεί και νύχτα και ημέρα"
Στ.Γ.Κ., Νοε. 2010

Ανήκομεν…, αλλά πού;

Ανήκομεν…, (αλλά πού…;)

ΣΚΕΦΘΕΙΤΕ για μια στιγμή ότι μένετε μόνοι. Χωρίς παρέες, συγγενείς, συνάδελφους, συνεργάτες, ομοϊδεάτες συντρόφους, φίλους,  γνωστούς… Σκεφθείτε επίσης πως μια τέτοια απομόνωση πρόκειται να διαρκέσει χρόνια, ίσως και μια ολόκληρη ζωή!

ΕΥΤΥΧΩΣ που από τη φύση μας είμαστε κοινωνικά όντα. Όχι μονήρη. «Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ζώο πολιτικό», λέει ο Αριστοτέλης στα “Πολιτικά” του [Α, 1253a 1-5]. Εννοεί πως μόνο σε μια πόλη- σε μια κοινωνία πολιτών- μπορούμε να ολοκληρωθούμε ως άνθρωποι.

ΜΕΤΑΞΥ των βασικών ανθρώπινων αναγκών είναι η του «ανήκειν» (appartenance) σε μια ομάδα, σύμφωνα με την «πυραμίδα» του A. Maslow (1): δηλαδή, να ζούμε, να αναπτυσσόμαστε και να δρούμε μαζί με τους συνανθρώπους μας. Η ομαδοποίηση/κοινωνικοποίηση ξεκινά από την παιδική ηλικία, εδραιώνεται στην εφηβική, και εμπλουτίζεται σε όλη μας τη ζωή. Μιλάμε για «καλές» ή «κακές» παρέες, για συμμαθητές και «παιδικές» φιλίες,  για «γνωριμίες» στο στρατό, για «ποδοσφαιρικά» και άλλα- αθλητικά ή μη- σωματεία, για συνδέσμους, ομοσπονδίες ή συλλόγους, για «συνδικαλιστικούς», «θρησκευτικούς» ή «κομματικούς» φορείς,  για «αντροπαρέες» και «γυναικοπαρέες», για  «εγκληματικές συμμορίες», για «συστρατεύσεις» και ενώσεις κρατών κ.ά.

ΤΙ περιμένει, άραγε, ένα άτομο από μια (οποιαδήποτε) από τις παραπάνω ομάδες; Πολλά. Κυρίως τον αυτοπροσδιορισμό του. Μια ρεαλιστικότερη, δηλαδή, αντίληψη του εαυτού του. … Υπάρχουμε μόνο μέσα από τους άλλους.   Είναι οι άλλοι που ενισχύουν την αυτοεκτίμησή μας, με το να μας υπολογίζουν, να μας επιβραβεύουν, να μας εκτιμούν. Όμως, η ατομική συμπεριφορά είναι τελείως διαφορετική από αυτή της ομαδικής. Η συλλογική έχει πολλά ευχάριστα, αλλά και  δυσάρεστες συνέπειες, όταν, για παράδειγμα μια ομάδα άγεται και φέρεται άκριτα από δημοκόπους.

ΟΛΟΙ θέλουμε «να ανήκουμε κάπου». Η επιλογή χώρου, όσο μεγαλώνουμε, γίνεται με πιο μεροληπτικά κριτήρια (συναισθηματικά, βιωματικά) ή σύμφωνα με το χαρακτήρα μας. Το να ενταχθούμε, για παράδειγμα, σε ένα «νέο» κόμμα εξαρτάται από τον αξιακό/ιδεολογικό κώδικα που κουβαλάμε,  από τις οικονομικές ή άλλες συγκυρίες, από τα εκβιαστικά διλήμματα ή τα προκλητικά δέλεαρ που μας προτείνονται. Το χειρότερο που μπορεί να μας συμβεί, όταν «κομματικοποιηθούμε» πλήρως, είναι ότι ακούμε μόνον αυτά που θέλουμε να ακούσουμε, φανατιζόμαστε πάνω σ΄ αυτά που νομίζουμε ως σωστά -έστω κι αν υποσυνείδητα τα αμφισβητούμε. Μάλιστα, εμμένουμε στα «επιχειρήματά» μας διατηρώντας την ψευδαίσθηση ότι η επιλογή μας είναι η μόνη σωστή!

ΜΙΑ ΣΟΒΑΡΗ επιλογή σε περιόδους κρίσεων για να ενταχθούμε κάπου (2), μάλλον σπανίζει. Για παράδειγμα, ποιος θα μπορούσε να ενταχθεί σε μια εγκληματική φασιστική οργάνωση/ιδεολογία- τύπου «Χ.Α.»-, αν προηγουμένως είχε  ερευνήσει/μελετήσει σε βάθος το ιστορικό υπόβαθρο, τη δράση και τις επιδιώξεις της; Κάθε παρορμητική επιλογή, αργά ή γρήγορα, μας φέρνει αντιμέτωπους με πολλά προβλήματα. Όσα δε άλλοθι κι αν κατασκευάσουμε εκ των υστέρων, για να υποστηρίξουμε τις θέσεις μας, δεν  πείθουμε κανένα… Πολλοί θα πουν πως σε μια κρίσιμη εποχή όπως αυτή που βιώνουμε -στην οποία κράτος, εξουσίες και δημόσιες υπηρεσίες απαξιώνουν το άτομο ως μονάδα και «ενεργό πολίτη», για ποιο λόγο να μην έχουμε αύξηση οργανωμένων ομάδων, με οργισμένους ή φανατισμένους «οπαδούς» που περιμένουν την ευκαιρία για να δράσουν;

ΕΙΝΑΙ γνωστό πως τα «σημαίνοντα πρόσωπα» τέτοιων ομάδων κρούσης, προπαντός δε ο αρχηγός τους, αποτελούν για τα μέλη τον «καθρέφτη» μέσα στον οποίο βλέπουν τις δυνατότητες, τις αδυναμίες και την ικανότητά τους να φανούν αντάξιοι της ένταξής τους. Το τι λένε οι άλλοι, το βλέμμα τους, οι μορφασμοί του προσώπου, η συμπεριφορά, και οι εν γένει εμπειρίες (καλές ή κακές) που αποκτά κανείς σε μια οργάνωση, τροφοδοτούν τον αυτοπροσδιορισμό του και στεριώνουν την εικόνα του… Η αναγνώριση και η παραδοχή από τους άλλους της παρουσίας μας, οδηγούν και στην αποδοχή. Ή, αν δεν γίνουμε αποδεκτοί, τότε μας αποδομούν μέχρι να απομακρυνθούμε από την ομάδα.

ΕΥΕΞΗΓΗΤΗ, συνεπώς, η εγκληματική (3) συμπεριφορά των μελών της «Χ.Α.», όπως κι ο χουλιγκανισμός ορισμένων φιλάθλων. Τα κλειστά αυτά σύνολα (fan club, συμμορίες) έχουν προκαθορισμένους στόχους. Ηρωοποιούν την έκνομη ατομική δράση και την απενεχοποιούν (σε περίπτωση αποκάλυψης) μοιράζοντας ευθύνες και στα λοιπά  μέλη τους. Πιστεύεται ότι δεν δρα το άτομο από μόνο του, αλλά ολόκληρη η ομάδα… Επειδή δε ο νόμος σε μια ευνομούμενη πολιτεία δεν αφορά συλλογικές πράξεις, αλλά ατομικές, τιμωρούνται τα άτομα. Όχι οι ομάδες! Έτσι, τα μέλη κατά κανόνα δεν επιλέγουν το σωστό και νόμιμο, αλλά αυτό που η ομάδα θεωρεί «σωστό» και «νόμιμο». Αυτό σημαίνει ότι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν τέτοιες ομάδες,  φωτογραφίζει και τους μηχανισμούς με τους οποίους λαμβάνονται οι αποφάσεις τους: κάποιοι άνωθεν δίνουν εντολές, κάποιοι άλλοι κατώτεροι τις εκτελούν: ασυζητητί, χωρίς αντίρρηση και σκέψη…

Η ΑΝΑΓΚΗ του ανήκειν (4) είναι ζωτικής σημασίας, παρά τα όποια προβλήματά που ανακύπτουν. Μια κανονική ομάδα  βοηθά στην επιβίωση και την κοινωνικοποίηση των μελών της, παρέχει τη δυνατότητα ποικιλότροπης έκφρασής, πολλαπλασιάζει τη χαρά και μειώνει τη λύπη, αποτρέπει τη μοναξιά. Προστατεύει…

ΣΕ ΜΙΑ εποχή αποθέωσης των social media (με την αποξένωση του ατόμου πίσω από μια οθόνη και την εικονική δημιουργία… απρόσωπων like σχέσεων), η ένταξή μας σε μια ομάδα είναι σωτήρια: αρκεί βέβαια, να επιλέξουμε μια υγιώς σκεπτόμενη και νομίμως δρώσα ομάδα… (29-9-14)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

-(1) Abraham Maslow (1908-1970). Αμερικανός Ψυχολόγος. Σύμφωνα με τη θεωρία του (πυραμίδα αναγκών του ανθρώπου, κατ’ επέκταση ανθρώπινης συμπεριφοράς) έχουμε τις εξής «βασικές ανάγκες»: επιβίωση, ασφάλεια, ομαδοποίηση,  αναγνώριση/εκτίμηση, αυτοπραγμάτωση.

-(2) Διάσημα ιστορικά «ανήκειν»: «Ανήκομεν εις την Δύσιν» του Κ. Καραμανλή, του πρεσβύτερου. Η απάντηση  του Α. Παπανδρέου, «η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες». Το ειρωνικό slogan εποχής, «το Αιγαίο ανήκει στα ψάρια του» κ.α.

-(3) «Ομόφωνα ένοχοι χωρίς ελαφρυντικά και χωρίς αναστολή κρίθηκαν οι δύο χρυσαυγίτες κατηγορούμενοι για απόπειρα ανθρωποκτονίας κατά την επίθεση στο στέκι «Αντίπνοια» στις 30 Ιουνίου 2008, κατά την οποία είχαν μαχαιρωθεί δύο άτομα, ένας Έλληνας και ένας Ισπανός». (Ο Τύπος, 23-9-2014)

-(4) Για τον κοινωνιολόγο-εκπαιδευτικό κ. Σταμάτη Βενέτη, γ.γ. του Συλλόγου Ελλήνων Κοινωνιολόγων, «ως υποδομή στον γενετικό κώδικά του, ο άνθρωπος έχει αυτό που λέμε “ανάγκη του ανήκειν”, την έμφυτη δηλαδή επιθυμία του, όχι απλά να συμμετέχει σε μια σταθερή ομάδα, αλλά να αισθάνεται διαρκώς τα άλλα μέλη της, να ζει ως κομμάτι της…» (Στ.Γ.Κ., και Χ.Ν., 29-9-14)

 


Σχολιάστε