ΤΕΣΣΕΡΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΚΟΜΒΙΚΟΥ ΓΕΓΟΝΟΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

[Μικρή Εισαγωγή: Η Επανάσταση (ή το κίνημα) στο Θέρισο που έγινε στην Κρήτη, στις 10 Μαρτίου 1905, είναι μια κομβική στιγμή στην Ιστορία της Κρήτης και της Ελλάδα. Ξεκίνησε από το χωριό Θέρισο (Χανιά)και αρχηγός της ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο μετέπειτα Εθνάρχης. Αιτία της υπήρξε η αυταρχική πολιτική του Υπάτου Αρμοστή, Πρίγκηπα Γεωργίου, ενώ αφορμή της στάθηκε η επιθυμία για ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος οργάνωσε το επαναστατικό Κίνημα του Θερίσου (1905), μετά δε την επιτυχία του (Κρητική Πολιτεία), κλήθηκε να αναλάβει, το 1910, την πρωθυπουργία της Ελλάδας από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο (κίνημα Γουδή, 15 /8/ 1909) . Υπήρξε ο πολιτικός πρωταγωνιστής του διπλασιασμού της Ελλάδος, μετά τους Βαλκανικούς πολέμους (1912-1913). Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) τάχθηκε υπέρ της Αντάντ (Entente) διαφωνώντας ανοιχτά με τη στάση ουδετερότητας του Βασιλιά. Λόγω αυτής της διαφωνίας του, αν και είχε εκλεγεί πρωθυπουργός, παραιτήθηκε δημιουργώντας τα γεγονότα του Εθνικού Διχασμού. Επέστρεψε στην πρωθυπουργία την περίοδο 1917 – 1920, αλλά εγκατέλειψε την Ελλάδα, μετά την ήττα του στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920.

To 1924 επανήλθε για λίγους μήνες και το 1928 εξελέγη πάλι πρωθυπουργός.

Τον Ιανουάριο του 1933 έγινε για τελευταία φορά πρωθυπουργός και τον Μάρτιο του 1935, μετά από απόπειρα πραξικοπήματος, κατέφυγε στο Παρίσι, όπου και απεβίωσε (1936). Στ.Γ.Κ.]

=============================

Μια “διδακτική” ανάλυση του γεγονότος, μετά 120 χρόνια (1905-2025) από την κα Στέλλα ΑΛΙΓΙΖΑΚΗ, έγκυρη φιλόλογο-ιστορικό Χανιώτισσα, όπως δημοσιεύθηκε στα “Χανιώτικα νέα”. Την ευχαριστούμε για την παραχώρηση…

Γράφει η φιλόλογος και ιστορικός κα Στέλλα ΑΛΙΓΙΖΑΚΗ

4 μαθήματα που έχουμε να διδαχθούμε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και την επαναστατική κινητοποίηση του Θερίσου

Στέλλα Αλιγιζάκη, φιλόλογος – ιστορικός

Με την ευκαιρία της επετέιου των 120 χρόνων από την επαναστατική κινητοποίηση του Θερίσου έχει ενδιαφέρον η αναδίφηση στη μελέτη του και η άντληση διδαγμάτων πολύτιμων πάντα για την πολιτική και τη διαχείριση των εθνικών θεμάτων.

Μάθημα 1^ο : Η στενή σχέση αλληλεξάρτησης ενημέρωσης και πολιτικής δεν είναι σημερινή. Ανάγεται στην εποχή της μαζικής κυκλοφορίας των εντύπων και στην κρητική ιστορία επιβεβαιώνεται επίσης. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος την πολιτική του καριέρα την άρχισε την ίδια εποχή που συστηματοποιούσε την αρθρογραφία του στην εφημερίδα «Λευκά Όρη», 1888 – 1889. Όταν ήρθε σε ρήξη με τον Πρίγκιπα άρχισε να εκδίδει τον Κήρυκα. Έτσι μπορούσε να γνωστοποιήσει τις πολιτικές του θέσεις και να απαντήσει στις συκοφαντίες, στη δυσφήμιση και στην παραπληροφόρηση της Αυλής του Υπάτου Αρμοστή της Κρητικής Πολιτείας.

Η σχέση του με τον τύπο δεν έμεινε εκεί. Ως πολιτικός παράγοντας και κυρίως ως ηγέτης της επανάστασης του Θερίσου φρόντισε να εκδίδει δύο έντυπα, ένα επίσημο, την Εφημερίδα της Επαναστατικής Συνελεύσεως με πρακτικά των συνελεύσεων, αποφάσεις και επίσημη αλληλογραφία, που διακινούσε στην Κρήτη και στην Ελλάδα με αποδέκτες πολιτικούς και διπλωμάτες κυρίως. Ταυτοχρόνως εξέδιδε την εφημερίδα το Θέρισο, με την ειδησεογραφία από το Επαναστατικό στρατόπεδο, τη διεθνή σχετική αρθρογραφία και ό τι άλλο μπορούσε να συσπειρώνει και να εμπνέει τους φίλους και υποστηρικτές της επανάστασης, στους οποίους απευθυνόταν.

Την ίδια περίοδο επικοινωνούσε διαρκώς με δημοσιογράφους – ρεπόρτερ που έφθαναν στο ορεινό προπύργιο του, τους ανέλυε τις απόψεις τους για το Κρητικό, την ελληνική εξωτερική πολιτική και το Ανατολικό Ζήτημα. Έτσι άλλαξε την ατζέντα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής και σταδιακά έχτισε το δικό του προφίλ. Έγινε γνωστός στην Ελλάδα αλλά και στις ευρωπαϊκές χώρες, που εμπλέκονταν στην επανάσταση. Η σχέση του με ορισμένους μάλιστα δημοσιογράφους, όπως ο Τζαίημς Μπάουτσερ, ήταν μακροχρόνια και καθοριστική για την επικοινωνία του και με βρετανούς διπλωμάτες.

Μάθημα 2^ο : Πριν τα ΜΚΔ υπήρχε επαρκώς ελεγχόμενη δικτύωση όσων ήθελαν να επηρεάσουν τα πολιτικά – και εθνικά, κατά τις ανάγκες της εποχής, ζητήματα. Τέτοια δίκτυα ο Βενιζέλος τα είχε «κτίσει» από τα πρώτα νεανικά του χρόνια αξιοποιώντας πρόσωπα, οικογενειακούς δεσμούς, επαγγελματικές ευκαιρίες και κοινωνικές σχέσεις. Σημαντική ήταν προφανώς η προσωπική γοητεία, που ασκούσε στους συνομιλητές του, οι κοινωνικές δεξιότητες που διέθετε, πρωτοφανείς και πολύ πρώιμα επιβεβαιωμένες από συναντήσεις με «διάσημους» της κάθε εποχής. Εκ των ων ουκ άνευ και η γλωσσομάθειά του, αποκτημένη με προσωπικό μόχθο και επιμονή εντυπωσιακή. (Παραδειγματικά αναφέρω τον Champerlain στα φοιτητικά του χρόνια, αλλά και τον Clemenceau, που επισκέφθηκε και την Κρήτη στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας, με τον οποίον διατήρησε επικοινωνία και αργότερα).

Στην Αθήνα το «κρητικό λόμπυ» ήταν γνωστό από το 19^ο αιώνα, οπότε συχνά επιστράτευε αγωνιστές και όπλα, εξασφάλιζε βοήθεια, ασκούσε πολιτικές πιέσεις στις ελληνικές κυβερνήσεις για την υποστήριξη των Κρητών. Ο Βενιζέλος δεν έμεινε μόνο σε αυτό. Απέστειλε από την αρχή της επανάστασης τους δικούς του ανθρώπους στην Αθήνα, τον Κλέαρχο το Μαρκαντωνάκη, προσωπικό συνεργάτη και γραμματέα του για πολλά χρόνια μετέπειτα, το Β. Σκουλά, τον Μ. Πετυχάκη. Φρόντιζε για την άμεση επικοινωνία μαζί τους σε εποχές που δεν υπήρχαν τηλέφωνα και τα τηλεγραφήματα μπορούσαν να αποκρυπτογραφούνται και να ελέγχονται. Αντίστοιχους εκπροσώπους, φίλους και απεσταλμένους είχε σε όλους τους νομούς και τις επαρχίες της Κρήτης με τους οποίους επίσης επικοινωνούσε όποτε χρειαζόταν, αφού η Ταχυδρομική Υπηρεσία του Θερίσου λειτουργούσε πολύ πιο οργανωμένα από κάθε άλλη. Έτσι τα μηνύματα ανταλλάσσονταν και οι εντολές τηρούνταν απαρέγκλιτα.

Μάθημα 3^ο : Για την καλύτερη και βεβαιότερη επίτευξη πολιτικών στόχων είναι αναγκαία η συσπείρωση ανθρώπων με κοινό προσανατολισμό, όχι απαραίτητα ομοϊδεατών σε όλα τα ζητήματα. Ο Βενιζέλος συνεργάστηκε με όσους έκρινε ότι ήταν χρήσιμοι στον κοινό στόχο. Αν και όχι όλοι φίλοι, έγιναν ευκαιριακοί σύμμαχοι. Αξιοποίησε τις συγκρούσεις που προκαλούσε η εριστική και αυταρχική συμπεριφορά του Πρίγκιπα. Ο Παρθένιος Κελαϊδής, ο Βασίλης Σκουλάς, ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης ήταν προσωπικότητες με πολύ μεγαλύτερη επιρροή στον κρητικό λαό από τον ίδιο, άρα φρόντισε να βρεθεί στην ίδια πλευρά της ιστορικής στιγμής. Διέκρινε και εκμεταλλεύθηκε τη δυσαρέσκεια από την οικονομική στασιμότητα και την εσωτερική δυσλειτουργία, εκπροσώπησε ως συνήγορος τους κατηγορούμενους της αποτυχημένης εξέγερσης των Λάκκων του 1904 και συγκρότησε μαζί με άλλους πρώην συνεργάτες του Πρίγκιπα τον Κων/νο Μάνο και τον Κων/νο Φούμη την Προσωρινή Κυβέρνηση Κρήτης στο Θέρισο. Αν και δεν απέφυγε σκληρές μεταξύ τους διενέξεις, εξαρχής απαίτησε πειθαρχία και τάξη, ενεργοποιώντας όλα τα θετικά στοιχεία των προσωπικοτήτων και των γνωριμιών τους.

Κατά περίπτωση αποδέχτηκε προτάσεις τους, ελέγχοντας όμως εκείνος τη διαχείριση των ζητημάτων, που προέκυπταν. Συμφώνησε στην πρόταξη του ενωτικού αιτήματος, το υπερασπιζόταν ενώπιον τρίτων, προειδοποιούσε όμως ότι : «η ένωσις πιθανόν να ναυαγήση». Παρόλα αυτά στις επίσημες διαπραγματεύσεις επέμεινε στην ένωση πιστεύοντας βάσιμα ότι έτσι μπορούσαν να κερδηθούν περισσότερα πλεονεκτήματα στο πεδίο της φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος και σε αυτό των εθνικών διεκδικήσεων. Πολύ περισσότερο, στο τέλος της επανάστασης με δυσκολία κατάφερε να πείσει τους συναγωνιστές και συμπολεμιστές τους για την παράδοση των όπλων, που οι Κρητικοί κατείχαν νομίμως από την εποχή της ύστερης οθωμανικής κατοχής και η Κρητική Βουλή το 1905 την επιβεβαίωνε. Ωστόσο πέτυχε την τήρηση της συμφωνίας με τους Ευρωπαίους και τη γενική αμνηστεία.

Μάθημα 4^ο : Ο πόλεμος δεν ήταν ποτέ για το Βενιζέλο κύριο μέσο διευθέτησης των εθνικών διεκδικήσεων. Ήταν απλώς μέσο πίεσης, που τον συνόδευε με τη διπλωματία και την πολιτική μαεστρία στη διαχείριση των ξένων ηγετών. Άλλωστε η διπλωματία δεν επιβαρύνει το λαό, ούτε κοστίζει σε αίμα και χρήμα. Απαιτεί όμως ικανότητες, που δεν τις διαθέτουν όλοι οι πολιτικοί ηγέτες. Έχοντας εξασφαλίσει σχέσεις με τους πρεσβευτές των Προστατίδων Δυνάμεων στην Κρήτη, πράγμα που κατάγγελλε με επιμονή ο Πρίγκιπας, πέτυχε την ευεργετικότατη ανοχή των ιταλικών και γαλλικών στρατευμάτων απέναντι στο κίνημα, όχι πάντως και την αντίστοιχη Βρετανών και Ρώσων. Το κυριότερο: σε όλη τη διάρκεια του κινήματος δεν έπαψε να συνομιλεί απευθείας με τους Ευρωπαίους Προξένους και τους στρατιωτικούς απεσταλμένους τους, πράγμα που οδήγησε στη διεθνοποίηση της κρητική εξέγερσης και την οδήγησε σε αίσιο τέλος.

Η ευελιξία και η ευστροφία, η τόλμη και η παρρησία, που συνδυάζονταν με τη γοητεία και τη σαγήνη που ενέπνεε στους συνομιλητές του δεν σήμαιναν υποχωρητικότητα ούτε αποδοχή στις απαιτήσεις των ισχυρών. Αντιθέτως ο Β δεν παρεξέκλινε καθόλου από τις φιλελεύθερες αρχές του, δεν φοβήθηκε τη ρήξη και την άρνηση, ούτε στην Κρήτη ούτε αργότερα στην Ελλάδα, εφόσον πίστευε ότι χρειαζόταν. Όπως είχε διαβλέψει ο Βρετανός πρεσβευτής της εποχής το κρητικό ζήτημα επιλύθηκε στα κρητικά βουνά. Ο Β. όταν χρειάστηκε έγινε επαναστάτης και δεν θα ήταν η πρώτη φορά στη ζωή τη δική του και της Ελλάδας.

Ο ίδιος με πολλή προσοχή επέλεξε το χρόνο και την έδρα της επανάστασης, απαίτησε την κάθοδο της Διεθνούς Επιτροπής, που γνωμοδότησε υπέρ των θέσεων των επαναστατών, πέτυχε την αλλαγή του προσώπου του Αρμοστή και τη φιλελευθεροποίηση του Κρητικού πολιτεύματος. Επίσης μετά το Θέρισο η Κρητική Πολιτεία από άποψη διεθνούς δικαίου ερχόταν πιο κοντά στην Ελλάδα, αφού η επιλογή του Υπάτου Αρμοστή ανατέθηκε στον Έλληνα Βασιλιά. Η επιρροή του Βενιζέλου στην πολιτική ζωή και του ελληνικού βασιλείου θα αποδεικνυόταν καθοριστική. Οι Ελλαδίτες πολιτικοί συνομίλησαν με τον κρητικό ηγέτη για όλα τα θέματα, προβληματίστηκαν, προχώρησαν σε πολιτικές πρωτοβουλίες και τελικά με την παρέμβαση του Στρατιωτικού Συνδέσμου θα συνεργάζονταν μαζί του και θα ακολουθούσαν τις πολιτικές του προτάσεις στα εσωτερικά και διεθνή ζητήματα για τη νέα Ελλάδα του 20ού αιώνα.

Αδιαπραγμάτευτα αντιλαϊκιστής, αναμφισβήτητα ρεαλιστής, διορατικός οραματιστής, με μοναδική ικανότητα να εμπνέει και να πραγματοποιεί ό τι ονειρευόταν ως πολιτικός ηγέτης επρόκειτο να επιβεβαιώσει τον Βλάση Γαβριηλίδη που το 1905 έγραφε συνοψίζοντας τις εντυπώσεις του από το Θέρισο: «ο (κ.) Βενιζέλος είναι «μέρος της Κρήτης», αλλά ενθυμείται ότι είναι Έλλην προ του Κρητός…» Η ιστορία θα το επιβεβαίωνε.

Εμείς σε μιαν άλλη κρίσιμη εποχή καλούμαστε να μελετήσουμε, να παρατηρήσουμε, και να διδαχθούμε.