"Ο λόγος ο εφήμερος βαστά μόνο μια μέρα
το άρωμά του όμως κρατεί και νύχτα και ημέρα"
Στ.Γ.Κ., Νοε. 2010

Στέλλα Αλιγιζάκη: «Τα παιδοπολίτικα» του Στ. Γ. Κλώρη, ένας αναστοχασμός για τα βιώματα του εμφυλίου και των μετεμφυλιακών χρόνων

 

 

 

[ ΜΙΑ ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗ ΔΙΕΙΣΔΥΤΙΚΗ ΜΑΤΙΑ, ΦΘΑΝΟΝΤΑΣ ΩΣ ΤΟ ΜΕΔΟΥΛΙ

ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ, ΜΑΣ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ Η ΣΥΝΑΔΕΛΦΟΣ

ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ (ίσως η μοναδική έγκυρη που έχουμε στα ΧΑΝΙΑ), κα Στέλλα ΑΛΙΓΙΖΑΚΗ.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΜΕ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΕΠΙΔΕΞΙΟΤΗΤΑ ΤΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ,

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ.

ΤΗΝ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΑΠΕΙΡΩΣ]:

———————————————————————————————————————–

«Τα παιδοπολίτικα» του Στ. Γ. Κλώρη, ένας αναστοχασμός

για τα βιώματα του εμφυλίου και των μετεμφυλιακών χρόνων

Γράφει η Στέλλα Αλιγιζάκη, φιλόλογος – ιστορικός (1)

(Χανιώτικα νέα, 30-1-2025)

 

  • «Αγαπημένε μας δάσκαλε, εσύ κι η μετέπειτα ζωή μάς μάθατε πως, όταν όλα γύρω

μας είναι γκρίζα, οι άνθρωποι που ασχολούνται με την παιδεία, με τα παιδιά, έχουν

την υποχρέωση, έστω μόνοι τους, μέσα από το ζόφο των πραγμάτων, να χαρίζουν

στους άλλους λίγο φως από το φως τους».

 

Με τα λόγια αυτά ο συγγραφέας του βιβλίου «Τα παιδοπολίτικα – από την απώλεια

στην καταλλαγή » απευθύνεται στο δάσκαλό του, έναν από τους φωτισμένους

ανθρώπους που συνάντησε στις Παιδοπόλεις της μεταπολεμικής εποχής, έναν από

αυτούς που ο ίδιος θεωρούσε υπαίτιο για τη μελλοντική του πορεία στη ζωή : έτσι,

«αγαπήσαμε κι εμείς την εκπαίδευση και ακολουθήσαμε το δασκαλίκι».

 

Με αφορμή την ημέρα της παιδείας και των γραμμάτων που παραδοσιακά συνδέεται

με τη γιορτή των Τριών Ιεραρχών γράφονται τούτα τα λίγα λόγια για το βιβλίο, που

προαναφέρθηκε, ένα ακόμη συγγραφικό έργο του Στ. Κλώρη (κατά κόσμον

Σταύρου Καλαϊτζόγλου), συνεργάτη των Χανιώτικων Νέων, του οποίου έργα

έχουν εκδοθεί από ποικίλους φορείς και από το Μουσείο Τυπογραφίας των

Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη.

 

———————————————————————————————

1.- Η Στέλλα Αλιγιζάκη είναι φιλόλογος, με μεταπτυχιακές σπουδές στην ιστορία. Διδάσκει στη

φροντιστηριακή εκπαίδευση (Φροντιστήριο "Διαλεκτική" Χανιά, που έχει ιδρύσει το 1986). Έχει διατελέσει Πρόεδρος της Ιστορικής Λαογραφικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας Κρήτης (1994-1996), Αντιπρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εκπαιδευτικών Φροντιστών Ελλάδας (2008-2012) και Πρόεδρος της Ένωσης Φροντιστών Χανίων, ((2006 – 2012). Επιστημονικά ασχολείται με την

ελληνική και κρητική ιστορία. Βιβλία της έχουν εκδοθεί από την Ιστορική Λαογραφική και

Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης και από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ.

Βενιζέλος”. Από δικά της επίσης βιβλία έχουν ζητηθεί θέματα πηγών στο μάθημα της Ιστορίας

κατεύθυνσης στις πανελλήνιες εξετάσεις (2012, 2017).

 

 

 

——————————————————————————————————–

Το βιβλίο αποτελεί συνταρακτική αυτοβιογραφική μαρτυρία, με εμπνευσμένη

λογοτεχνική επεξεργασία – δύσκολα προσδιοριζόμενη τεχνοτροπικά – σκληρών

εμφυλιοπολεμικών σκηνών και σημαδιακών εμπειριών του ανταρτοπολέμου και της

επόμενης ζοφερής περιόδου. Ο συγγραφέας υπήρξε ένα από τα 50.000 «παιδιά –

διακύβευμα της προστασίας και της προπαγάνδας» των αντιμαχομένων πλευρών του

εμφυλίου πολέμου και ένα από τα περίπου 25.000 παιδιά που φιλοξενήθηκαν στις

αμφιλεγόμενες «παιδοπόλεις», δομές γνωστές ήδη από το 19 ο αιώνα σε άλλες χώρες. (2)

Στο βιβλίο με όχημα τη μνήμη, τις ιδιόγραφες προσωπικές σημειώσεις, ημερολόγια

και αλληλογραφία οικείων προσώπων, ηχογραφήσεις και φωτογραφικό υλικό, με τη

μεθοδικότητα και τη συναίσθηση της ιστορικής ευθύνης ξεδιπλώνει, φωτίζει και

εκθέτει τις προσωπικές, παιδικές και εφηβικές αναμνήσεις του με τη νηφαλιότητα της

χρονικής απόστασης, και – κατά περίπτωση – με λυρικό χρωματισμό.

Ο ίδιος είχε διαμείνει στις παιδοπόλεις από το 1947 μέχρι το 1961, οπότε άρχισε τις

σπουδές του στη Γαλλική Φιλολογία του ΑΠΘ, για να εργαστεί στη συνέχεια στη

μέση εκπαίδευση, να συνεχίσει μεταπτυχιακές σπουδές και κοινωνική προσφορά και

να υπηρετήσει ως σήμερα ακόμη «τον γοητευτικό κόσμο της λογοτεχνίζουσας

δημοσιογραφίας», όπως ο ίδιος λέει.

Η εμφυλιοπολεμική οικογενειακή δίωξη, το προσωρινό καταφύγιο στο φτωχό,

αφιλόξενο Κιλκίς, η πείνα και τα αδιέξοδα της επιβίωσης, η τρομοκρατία των

ανταρτών οδήγησαν συνειδητά τη μάνα του να τον παραδώσει μαζί με τον αδελφό

του στις νεότευκτες παιδοπόλεις, προκειμένου να αποφύγουν «τη μεγάλη πείνα, τη

φτώχεια, τη μιζέρια, το άγριο παιδομάζωμα, την αγραμματοσύνη, το θάνατο από

ασιτία». Η αφήγηση του μας ξεναγεί στο ιδιαίτερο ταξίδι της ενηλικίωσής του εντός

των δοµών της «Βασιλικής Πρόνοιας» (3). Με βαρύ το τραύμα του ανεξήγητου ενός

πολέμου «ανόητου και αδελφοκτόνου», ο αφηγητής δραπετεύει συχνά πέρα από τη

σκληρότητα της βιωμένης πραγματικότητας και ανοίγει τη σκέψη και το λογισμό του

αναγνώστη στα εφηβικά όνειρα και στο μεγάλο εγχείρημα για διείσδυση στον κόσμο

του πνεύματος, της εκλεκτής διανόησης μιας ιστορικής εποχής  εγχείρημα που όλοι

εμείς θαυμάζουμε πια ως πραγματοποιημένο επίτευγμα της ζωής του.

Κάνοντας το σχετικό απολογισμό χαρακτηρίζει την παιδόπολη σπίτι και οικογένεια,

που σηματοδότησε την καθολική στήριξη και την περαιτέρω πορεία του ίδιου και των

άλλων «παιδοπολιτών». Ενδιαφέρον ότι δεκαετίες μετά ξαναβρέθηκαν και

ξαναβρίσκονται αναπολώντας τα κοινά βιώματα και τις αναλογίες στο «curriculum vitae».

————————————————————————————————————-

2.- Έχει επισημανθεί ότι οι «Παιδοπόλεις» δεν ήταν ελληνική «εφεύρεση»: η ιδέα ανάγεται στα 1876 και

την αρχική έμπνευση του Δρος Barnardo στο Ilford της Αγγλίας φρόντισαν να επεξεργαστούν αρκετοί

μεταγενέστεροι παιδαγωγοί. Οι αρχικά 53 ελληνικές «Παιδοπόλεις» ιδρύθηκαν με χρηματοδότηση από

σχετικό έρανο, που οργάνωσε η τότε βασίλισσα της Ελλάδας Φρειδερίκη με το Διάταγμα της 10 της

Ιουλίου 1947 και φιλοξένησαν 18.000 ορφανά παιδιά αμφοτέρων των αντιμαχόμενων παρατάξεων και

πάντοτε κατόπιν αιτήσεως των κηδεμόνων ή και των ίδιων των παιδιών. Μάλιστα 13 διατηρήθηκαν

μετά το τέλος του εμφυλίου. Ενδεικτικά Νίκος Ε. Καραγιαννακίδης, «Παιδόπολη «Άγιος Γεώργιος»

Καβάλας: η ίδρυση και ο πρώτος χρόνος της λειτουργίας της (Σεπτέμβριος 1947 – Σεπτέμβριος

1948)». https://www.academia.edu/3822170/PAIDOPOLIS_KAVALAS_AGIOS_GEORGIOS__CREATION_

AND_FIRST_YEAR_OF_FUNCTION_SEPTEMBER_1947_TO_SEPTEMBER_1948_

3.- Βιβλιοκριτική”, με καθαρά ιστορικές επισημάνσεις πάνω στο βιβλίο δημοσιεύτηκε στην αθηναϊκή εφημερίδα “Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ”. Η “Βιβλιοκριτική είναι γραμμένη στο ένθετο -πού αλλού;- “Σελίδες Ιστορίας”, Νοέμβριος – Δεκέμβριος 2023.

———————————————————————————————————–

 

Ανάλογα οικεία δημοσιεύματα συμπαιδοπολιτών έχει σταχυολογήσει ο Στ.

Κλώρης στην ιστοσελίδα του (4). Χωρίς περιστροφές αναγνωρίζει ότι η σχετική

πρωτοβουλία της βασίλισσας της Ελλάδας, (5) έσωσε και διαμόρφωσε χιλιάδες παιδιά

ηλικίας 3 ως 14 ετών, στηρίζοντάς τα ως την ενηλικίωσή τους με την πρόθεση να

προβάλει το δικό της «κοινωνικό πρόσωπο» και την «ευαισθησία» της σε μια

παρέμβαση, την οποία η πολιτεία και όχι η ίδια όφειλε να θεσμοθετήσει και να

διεκπεραιώσει (6).

—————————————————————————————————–

Δύο είναι τα ξεκάθαρα μηνύματα του βιβλίου: η διαχρονική, οικουμενική και

βιωμένη αξία της φιλίας, στήριγμα πολύτιμο στη ζωή του ανθρώπου, ιδιαίτερα όταν

πορεύεται εκούσια ή ακούσια μακριά από την οικογενειακή του εστία και η ανάγκη

υπέρβασης του μίσους, η επικράτηση της καταλλαγής, ακριβή υποθήκη προσφιλούς

συγγενικού του προσώπου, με κοινά βιώματα στις παιδοπόλεις.

«Δεν υπάρχει άλλος δρόμος από την καταλλαγή», που έρχεται μόνο με τη

συγχώρεση, η οποία δεν μπορεί να αλλάξει το παρελθόν, αλλάζει όμως αυτόν που

συγχωρεί, μας διαβεβαιώνει ο συγγραφέας. Με την ωριμότητα του πολύπαθου αλλά

συνειδητού πάντοτε πολίτη, του εμβριθώς προβληματισμένου στοχαστή, που

εσωτερίκευε τα νάματα των μεγάλων της ιστορίας του πνεύματος από τα δύσκολα

μαθητικά του χρόνια, δανειζόμενος βιβλία από τη ΧΑΝΘ ή όπου αλλού τα

ανακάλυπτε στους τόπους όπου ζούσε, κωδικοποιεί τα συμπεράσματά του «για μένα

ούτε αριστερά, ούτε δεξιά υπήρχε και υπάρχει […] όλοι οι παιδοπολίτες,

ήμασταν μόνο από μία πλευρά: αυτή του σπάταλου αίματος και του ατέλειωτου

πένθους».

Για τον Στ. Κλώρη (Σταύρο Καλαϊτζόγλου), ένας δρόμος υπήρχε και υπάρχει ο

αγώνας για μόρφωση και η πορεία προς την εσωτερική καταλλαγή. Ο συγγραφέας,

η γενιά του, οι πολύπαθοι φίλοι του «να αλλάξουν τον τόπο ήθελαν να μετατρέψουν

το χυμένο αίμα σε μεθυστικό, δημιουργικό κρασί». Σήμερα, προφέρουν τη δική τους

μαρτυρία – συμβολή σε αυτό το όραμα με την προειδοποίηση που επισημαίνουν: «ο

Θεός δεν αλλάζει το παρελθόν, όμως το αλλάζουν οι ιστορικοί». Γι’ αυτό

υψώνουν τη φωνή τους και αξίζει να την ακούσουμε ανάμεσα σε μανιχαϊστικές και

δηλητητριώδεις για την ειρηνική συμπόρευση και την πρόοδο της ελληνικής

κοινωνίας τοποθετήσεις ακαδημαϊκών και απλών φιλόπονων ερευνητών της

ελληνικής ιστορίας.

—————————————————————————————–

4.- https://www.stcloris.gr

5 Η προπαγανδιστική θεώρηση της πρωτοβουλίας της Φρειδερίκης έχει πλούσια βιβλιογραφική

υποστήριξη. Ενδεικτικά βλ. Γ. Μαργαρίτης, Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου 1946 – 1949.

Βιβλιόραμα, Αθήνα 2001, τ. 2, σ. 607 – 614.

6.- Χαρακτηριστική είναι μεταξύ πολλών άλλων η άποψη του Σπ. Μαρκεζίνη: «Δυστυχώς, η Βασίλισσα,

επιθυμούσα να έχει παντού ανάμιξη, θα επεκτείνει τη δραστηριότητά της σε τομείς οι οποίοι

ουσιαστικώς ανήκαν στο Κράτος».

 

 


1 σχόλιο

  1. Despotaki Eftichia

    Εξαιρετική προσέγγιση στο υπέροχο βιβλίο του αγαπητού μας ” Κλώρη”,με το οποίο με τόση τέχνη μας διδάσκει μια πλευρά της Ιστορίας μας που πληγώνει μέν ……αλλά έχει τόσα μηνύματα αισιοδοξίας……!

Σχολιάστε