«ΘΑΝΑΤΕ, ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΝΙΚΗ ΣΟΥ;» *

• «Μηδείς φοβείσθω θάνατον· ηλευθέρωσε γαρ ημάς ο του Σωτήρος θάνατος…» (Ιωάν. Χρυσoστόμου, “Κατηχητικός Λόγος εις το Άγιον Πάσχα”, 2 PG 52, 768)

ΑΝ ΤΑ Χριστούγεννα είναι η γιορτή της θαλπωρής, της οικογενειακής γαλήνης και του Μυστηρίου της Θείας Γέννησης, το Πάσχα αποτελεί τη Γιορτή του θριάμβου του Φωτός εναντίον του Σκότους, της Νίκης της Ζωής εναντίον του Θανάτου, της Αναγέννησης της Φύσης και του Ανθρώπου εναντίον της Φθοράς.

Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ μεταφυσικών θεμάτων, όπως τα παραπάνω, πραγματοποείται μ ό ν ο μέσω μιας βαθιάς θρησκευτικής πίστης (**) στην οποία λογική και ανθρώπινα επιχειρήματα δεν χωρούν. Σε παλαιότερη επιστολή της, η αγαπητή κα Claire Monferier, γαλλίδα λόγια, Ελληνίστρια και μεταφράστρια, μας έγραφε: «Πλησιάζουμε στο Πάσχα που ξέρω ότι για την Ορθόδοξη Εκκλησία είναι η μεγαλύτερη, η κατ΄εξοχήν εορτή των εορτών. Βρίσκω υπέροχο το γεγονός ότι εσείς τοποθετείτε την Ανάσταση του Χριστού στην κορυφή της θρησκευτικής σας ζωής, ενώ για μας στη Δύση, το Μυστήριο της Ενσαρκώσεως υπερισχύει εκείνο της Λυτρώσεως…»

ΑΠΟ ΤΑ σημαντικότερα δρώμενα τη νύχτα της Ανάστασης, είναι η «κάθοδος» του Ιησού στον κόσμο των νεκρών, «προς πάλην Άδου μόνος» και η νικηφόρα έξοδός Του με «πολλά σκύλα» (=λάφυρα). Είναι αξιοπρόσεχτα τα λόγια του Ιωάννου του Χρυσοστόμου στον Κατηχητικό του Λόγο («Εις το άγιον Πάσχα»). Κατά την απόδοση του Ν.Π. Βασιλειάδη (1), αναλύοντας την έννοια της π ί κ ρ α ς τού Άδη, λόγω της «εξαπάτησης και του καταγέλαστού» του απ΄το Χριστό, «…Ο Κύριος, αφού κατέβη εις τον άδην με την λογικήν του ψυχήν, τον ενίκησεν και επήρεν ως λάφυρα τας ψυχάς όσων είχαν αποθάνει. Ο Σωτήρ εγέμισε με πικρίαν τον άδην, ο οποίος εγεύθη (2) την παναγίαν Σάρκα του…(Ο Άδης) επικράνθη! Πολύ φυσικώς, διότι ηπατήθη και έγινε καταγέλαστος. Επικράνθη! Διότι εθανατώθη και ενεκρώθη. Επικράνθη! Διότι έχασε την εξουσίαν που είχε. Επικράνθη! Διότι εδέθη από τον παντοδύναμον Κύριον…» Και λοιδορούμενος απ΄τους θνητούς προκαλείται: «…Πού είναι, λοιπόν, θάνατε η αμαρτία, το φαρμακερόν κεντρί σου; Πού είναι, λοιπόν, άδη η περιβόητος νίκη σου;» (3)

Η ΕΙΣ ΤΟΝ Άδη Κάθοδος του Κυρίου απεικονίζεται με λιτό, αλλά ρεαλιστικό τρόπο στη Βυζαντινή Αγιογραφία. Θεωρείται ως η «επίσημη εκδοχή» της Ανάστασης για την Ορθοδοξία, σε αντίθεση με την Καθολική Εκκλησία στην οποία κυριαρχεί το δοξαστικό «υπέργειό» Της. Στην “αναστάσιμη” Ορθόδοξη εικονογραφία υπερτονίζεται η παρουσία του Ιησού στα ζοφερά σκοτάδια «των καταχθονίων», με τη διάλυση του Κάτω Κόσμου και την «…αιφνίδια και φλογώδη Αποκάλυψη του Μυστηρίου» της μετέπειτα ζωής-κατά τον ποιητή Τ. Παπατσώνη. Υπάρχουν και δοξαστικές ορθόδοξες αναστάσιμες εικόνες, όμως η απεικόνιση «της συντριβής του θανάτου» παραμένει η αντιπροσωπευτικότερη. Σύντομη και ουσιαστική περιγραφή της έχουμε απ΄τον ιερομόναχο Διονύσιο τον «εκ Φουρνά των Αγράφων» (4): «…και κλειδονίαι πολλαί καταθλιμμέναι και αι πύλαι του Άδου ερριμέναι συν τοις μοχλοίς και ο Χριστός επ΄ αυταίς πατών κρατεί τον Αδάμ με την δεξιάν του και την Εύαν με την αριστεράν· ο δε Πρόδρομος εκ δεξιών του Χριστού δεικνύει αυτόν· και ο Δαυίδ πλησίον αυτού ως και άλλοι βασιλείς με στέμματα και στέφανα (…)· φως δε μέγα κύκλω αυτών και αγγέλων πλήθος»

ΜΗΠΩΣ όμως κι ο ωραιότερος ύμνος της μέρας, που ψάλλεται για πενήντα μέρες, δεν περιέχει την πεμπτουσία του μηνύματος της Ανάστασης (5) και την απάντηση στο ερώτημά μας; Δεν δηλώνεται μέσω αυτού (“θανάτω θάνατον πατήσας”), ότι ο Κύριος κατέβηκε στον Άδη και συνέτριψε το “κράτος του εχθρού¨”; Η εμφάνιση του Χριστού στους καταχθονίους δεν προξένησε φόβο, τρόμο και ταραχή; Οι άρχοντες του Άδη δεν αναρωτήθηκαν; «Τίς εστίν ούτος ο βασιλεύς της δόξης;». Και οι δυνάμεις των ουρανών δεν απάντησαν, «Κύριος κραταιός και δυνατός, Κύριος δυνατός εν πολέμω… Κύριος των δυνάμεων, αυτός εστίν ο βασιλεύς της δόξης»;(6)

Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ μοίρα είναι κοινή: Ό,τι έγινε στον θρησκευτικό γενάρχη του ανθρώπινου γένους (τον Αδάμ, με την απώλεια του Παραδείσου), το ίδιο αντίστροφα συμβαίνει με τον Κύριο στον Άδη (Λύτρωση του Ανθρώπου από την αμαρτία). Αλλά τι σημαίνει Άδης (7) για την ορθόδοξη λατρεία; ο Άδης της Βίβλου -σε αντίθεση με την ελληνική μυθολογία- είναι ένας νοητός χώρος στα κατώτατα μέρη της γης (=τα υποχθόνια). Η παρουσία του κάτω απ΄τη γη είναι συμβολική και σύμφωνη με τις αντιλήψεις της εποχής: η γη στη μέση, ο ουρανός πάνω, κι ο Άδης κάτω απ΄τη γή. Πιστεύοντας δε ότι οι ψυχές των νεκρών θεωρούνται άϋλες, δεν μπορούμε να φανταστούμε τον «χριστιανικό» Άδη ως υλικό τόπο, υπαρκτό, γήινο. Η «χρήση» του, αλλά και η «εικονογράφησή» του στη χριστιανική θρησκεία γίνεται για την κατανόηση «του κράτους του θανάτου». Η δε κατάβαση του Χριστού έγινε για να «πληρωθούν» τα πάντα με το θείο, το Αναστάσιμο Φως: τα υπέργεια και τα καταχθόνια.

ΜΙΑ ΑΝΟΙΞΙΑΤΙΚΗ δρόσος περίσκεψης η Ανάσταση στον «καύσωνα» των πολλών, μεγάλων και παράδοξων προβλημάτων της εποχής μας· ένα θάλπος στον «παγετό» της καρδιάς μας, μια ευφρόσυνη και εύχαρις πολυχρωμία στο «γκρίζο» της ζωής μας. Καλό Πάσχα! (2-5-24)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

(1) Ο Κατηχητικός Λόγος του Ι. Χρυσοστόμου διαβάζεται την Κυριακή του Πάσχα μετά τη λειτουργία. (Ν. Π. Βασιλειάδη, «Το Μυστήριον του Θανάτου», έκδ. Αδελ. Θεολ. «Ο Σωτήρ», Αθήνα 1986).

(2) «H ζωή θανάτου γευσαμένη (…)» (Από τα Εγκώμια)

(3) Φράση παρμένη απ΄τον Απ. Παύλο (Α΄ Κορ.ιε΄,55-57. [Και το μυθιστόρημα του Γάλλου συγγραφέα Ακαδημαϊκού Daniel Rops (1901-1965), έχει τον ίδιο τίτλο: «Mort, oû est ta victoire?» (=Θάνατε, Πού είναι η Νίκη σου;”]

(4) Ιερομονάχου Διονυσίου του εκ Φουρνά, «Ερμηνεία των Ζωγράφων ως προς την Εκκλησιαστικήν ζωγραφίαν», Ανατύπωσις Καλαμάτα 1981, σ. 138-139.

(5) “Χριστός ανέστη εκ νεκρών, θανάτω θάνατον πατήσας…”

-(6) Δαυίδ, Ψαλμ. Κγ’,7-10

(7) Αΐδης και Άδης (σύμφωνα με τον Ησίοδο και τους Αρχαίους): «Γιός του Κρόνου και της Ρέας, αδελφός του Δία, του Ποσειδώνα, της Ήρας, της Εστίας και της Δήμητρας». Θεός του Κάτω Κόσμου, ο Πλούτωνας (Θάνατος).

=========

* (το) νίκος (-εος): μεταγενέστερος τύπος αντί του νίκη. (Ιωάν. Σταματάκου, «Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, 1972»)

** Η θρησκευτικότητα του ελληνικού λαού παραμένει σε σε πολύ υψηλά επίπεδα σύμφωνα με πρόσφατες δημοσκοπήσεις. Έτσι, γίνεται “κατανοητή” η ξαφνική… αριστερή (κασσελάκειος) προσέγγιση του θέματος, η αντίστοιχη ακροδεξιά, όπως και η παρέμβαση του Αρχιεπισκόπου Ιερώνυμου (δεν υπάρχει “χριστιανόμετρο”) εν όψει των Ευρωεκλογών. Μουσικοκαλλιτεχνικά όμως, η ΕΛΣ αφιέρωσε ένα τριήμερο θρησκευτικής -και όχι μόνο- μουσικής (Αθήνα, 28-30/4/24) σε 13 χώρους: μουσεία, εκκλησίες διαφορετικών δογμάτων, κήπους, αίθουσες συναυλιών κ.λπ., όπου βυζαντινοί ύμνοι, κείμενα, όπερες κ.ά. συνάντησαν την παγκόσμια θρησκευτικότητα του ανθρώπου.