Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ

[Ο καθηγητής Στρατής ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ υπήρξε φιλόλογός μας στο Στ'Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης, στα μέσα με τέλη της δεκαετίας του 1950]

ΤΟΝ ΘΥΜΑΜΑΙ ως έναν από τους πιο αγαπητούς, προσιτούς, ευπροσήγορους και με χιούμορ καθηγητές μας στο Στ’ Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης, στην οδό Συγγρού, λίγο πιο κάτω από το τότε Διοικητήριο.

ΜΕΣΗΛΙΚΑΣ, με αραιά μαλλιά, ξανθός, με φωτεινό πρόσωπο και σώμα λίγο δυσκίνητος, έφτανε στην τάξη χωρίς την ανυπόφορη αυστηρότητα των άλλων. Ένα πιθανό πρόβλημα (τραύμα κατά τον πόλεμο;) τον έκανε βαρύ στην περπατησιά του. Γι’ αυτό και φόραγε παντελόνια με πολύ χαμηλό καβάλο. Επόμενο ήταν οι μεγαλύτεροί των τάξεων να του έχουν κολλήσει το παρατσούκλι “ο σακκούλας!”, δίχως αυτό να σήμαινε και πολλά πράγματα για μας, πλην μιας απορίας για το όνομα.

ΩΡΑΙΟΣ τύπος, γνώστης των αντικειμένων του (Αρχαία, Νέα, Ιστορία, Ψυχολογία κ.λπ.) ήταν συναρπαστικός στο μάθημά του, αλλά και επικριτικός σε κάθε παράβαση των καθιερωμένων του.

Τυπικός στην εξέταση, καλοβαθμολογητής, επεξηγηματικός, δεν δημιούργησε ποτέ προβλήματα σε παιδοπολίτες. Ίσα ίσα που μας βοήθησε ουσιαστικά (όπως αναφέρω και στο βιβλίο μου “Τα παιδοπολίτικα-από την απώλεια στην καταλλαγή”). Μετά τις διακοπές των Χριστουγέννων ή του Πάσχα, χαιρόταν να διαβάζουμε μέσα στην τάξη “εργασίες” που μας είχε αναθέσει ή είχαμε αναλάβει μόνοι μας. Ήξερε για μας τους παιδοπολίτες, με τί κόπο και αγωνία σπουδάζαμε, τί βαθμό έπρεπε να βγάζουμε για να συνεχίσουμε και  για να μείνουμε στην παιδόπολη. Γνώριζε καλά την ορφάνια, τον εμφύλιο και τη φτώχεια των οικογενειών μας, για τα οποία ποτέ δεν μας μίλησε. Οι περισσότεροι παιδοπολίτες ήμασταν “ορφανοί πατρός” ή “μητρός” ή απλά “θύματα πολέμου”-όπως γάφανε τότε τα ενδεικτικά και τα Απολυτήρια.

( Ο κόσμος κατά τον Ηρόδοτο)

ΤΟ ΧΙΟΥΜΟΡ του ήταν ανατρεπτικό και δεν χάριζε κάστανα, ούτε και δίσταζε στις ελευθερόστομες εκφράσεις του (“Γιατί, ρε Δαλαμπίρα, σε ενοχλάω;”, έλεγε συχνά στον αρχιφασαρτζή της τάξης, έναν γιγαντόσωμο συμμαθητή μας, όταν έκανε καμιά σκανταλιά-κι έκανε πολλές- καθήμενος στα τελευταία πάντα θρανία).

======

ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ τον θαύμαζα, τόσο για τις απλόχερες γνώσεις του, όσο και για το βιβλίο “Η Ελληνική Ιστορία κατηγορεί τους ξένους Ιστορικούς”, που είχαμε μάθει ότι έγραφε: Αναρωτιόμουν πως είναι δυνατόν ένας απλός φιλόλογος καθηγητής, σαν τον Βούλγαρη, να ΤΟΛΜΑΕΙ να τα βάλει με ξένους διάσημους (Ουέλς κ.ά.) ιστορικούς; Εκείνοι βασίζονταν σε εκατοντάδες βιβλιογραφικές σημειώσεις και νεότερες μελέτες… Κι όμως, πολλές φορές που γράφαμε “Έκθεση” (τότε ήταν 2 ώρες συνεχόμενες το μάθημα), από το τυπογραφείο τού έφερναν τα 16σέλιδα του βιβλίου του, τα οποία και διόρθωνε μέσα στην τάξη.

Νέα Πορεία-Στρατής Βούλγαρης-Σχόλιο τῆς ‘Νέας Πορείας’ γιὰ τὸ βιβλίο τοῦ Βούλγαρη

ΔΥΣΤΥΧΩΣ, όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο του (1958), δεν μπορέσαμε να το βρούμε και να το διαβάσουμε.

ΣΗΜΕΡΑ, μετά τον εγκλεισμό μου, λόγω Covid-19, χάρη στην αποστολή του από τον ΘΩΜΑ (Αυστραλία) κατάφερα σχεδόν να το τελειώσω. Διάβασα τη βιβλιοπαρουσίαση του Νίντα Μπάμπη (“Νέα Πορεία”, 1959), αλλά κυρίως το σύντομο και ουσιαστικό σχόλιο του Κρίτωνα, οπότε προσθέτω και εγώ λίγα, ώστε να δημιουργηθεί μια γόνιμη συζήτηση:

-Ναι, πρόκειται για ένα παραγνωρισμένο μικρό αριστούργημα που απαντά με  πειστικό τρόπο στις καυχησιές των ξένων ιστορικών, για δήθεν ευρωπαϊκή ομοεθνία στην οποία συμπεριλαμβάνεται η Αρχαία Ελλάδα, εξισώνοντας έτσι τον ελληνικό πολιτισμό με τον -ανύπαρκτο τότε- ευρωπαϊκό!

-Το βιβλίο του Στρατή Βούλγαρη, ναι, είναι γραμμένο σε μια ιδιότυπη ακραία δημοτική γλώσσα. Άρα, όχι επιστημονική για τους επιστημοφανείς ερευνητές! Για δε τους επικριτές του σίγουρα αμελητέα! Η έλλειψη δε βιβλιογραφικών παραπομπών που εκπλήσσει άλλους (Νίντας), εμάς μας γοητεύει: Όταν χρησιμοποιείς μύθους από τον Όμηρο, τον Ησίοδο, τον Απολλόδωρο, τον Ηρόδοτο ή και τον Αριστοτέλη, τί βιβλιογραφία να προσκομίσεις; Γράφεις τη ρήση τους και όποιος ενδιαφέρεται ανατρέχει στο Google να του πει από που είναι παρμένη!

-Ίσως σοκάρουν μερικές λέξεις σε μια ρηξικέλευθη γραφή που σε πολλούς “καθαρολόγους” προκαλεί απέχθεια. Λέξεις όπως αγκελία, συγκένια, εγκονός, κάπιος, πιος κ.ά., αποτελούν κατά την άποψή μας τη γοητεία της γλώσσας του Βούλγαρη, που είναι σίγουρα προκλητική και όχι μονότονη.

-Το δυστύχημα είναι ότι δεν υπάρχει στο βιβλίο εργοβιογραφία του Στρατή ΒΟΥΛΓΑΡΗ, ούτε τα ανάλογα βιβλιονομικά στοιχεία, ώστε να ξέρουμε και μερικά στοιχεία από τη ζωή, τα ενδιαφέροντά του και την έκδοση του βιβλίου του.

-Κατά την ταπεινή μου γνώμη, κι αν ακόμη δεν το δέχεται κανείς “ως σοβαρή απάντηση” στους ξένους ιστορικούς, η ανάπτυξη της υπεράσπισης των θέσεών του, σχετικα με την “ιστορικότητα” των μυθικών προσώπων, αρχής γενομένης από τον γενάρχη των ελληνοπελασγών, τον Ιαπετό, είναι τόσο γοητευτική και γλαφυρή που διαβάζεται ευχάριστα από κάθε ηλικία…

ΜΑΚΑΡΙ να υπήρχε εκδοτικός οίκος που να αναλάμβανε -φυσικά με την έγκριση των κληρονόμων του- την επανέκδοση του βιβλίου με την πληθώρα πληροφοριών για τα μυθικά πρόσωπα πριν από τον Τρωϊκό Πόλεμο, τη δράση τους και το τί αφήσανε στο πέρασμά τους, αυτοί και οι απόγονοί τους.

Το σύντομο, αλλά μεστό κείμενο του ΚΡΙΤΩΝΑ, θα μπορούσε να προλογίσει ή να επιλογήσει την έκδοση. Είναι εντυπωσιακό το βάθος των γνώσεων του συγγραφέα, όπως και οι εξηγήσεις των μύθων σε ιστορικό πλαίσιο, όπως αναφέρει κι ο Κρίτωνας.

ΝΑΙ, είναι πράγματι ένα “σπάνιο δώρο” που μας έκανε ο αγαπητός Θωμάς ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ και θεωρούμε ευτυχή τον εαυτό μας που έτσι μας δόθηκε μια ευκαιρία να ξαναμιλήσουμε σιωπηλά με ένα πολύ αγαπημένο άνθρωπό μας, έστω και ύστερα από 66 χρόνια! Μια διαρκής συζήτηση επί του θέματος, ίσως αποκάλυπτε πολλά. (Στ.Γ.Κ., 26 Ιαν. 2024)

====================

ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΤΟΥ ΚΡΙΤΩΝΑ

“Χίλια εὐχαριστῶ στὸν Θωμᾶ ποὺ βρῆκε καὶ μᾶς ἔκανε αὐτὸ τὸ σπάνιο δῶρο.

Τὸ διάβασα μονοροῦφι καὶ μ’ ἔβαλε σ’ ἕνα σωρὸ σκέψεις. Ἡ κεντρικὴ ἰδέα του – παρὰ τὸ ἀπατηλὰ «ἁπλοϊκὸ» ὕφος τῆς γραφῆς – εἶναι ὄχι μόνο ἀνατρεπτικὴ τῶν καθωσπρέπει ἀκαδημαϊκῶν προκαταλήψεων ἀλλὰ, τὸ κυριώτερο, εἶναι ἡ ἐμβριθέστερη ἱστορικὴ ἑρμηνεία τῆς Ἑλληνικῆς μυθολογικῆς παράδοσης ποὺ ἔχω διαβάσει. Ἔκατσα καὶ σύγκρινα τὰ διάφορα ἐπιχειρήματα τοῦ καθηγητῆ μας μὲ τὰ ἀντίστοιχα ἀρχαῖα κείμενα τοῦ Ὁμήρου, τοῦ Ἡσιόδου, τοῦ Ἀπολλοδώρου καὶ τῶν μετἐπειτα δραματουργῶν καὶ σχολιαστῶν ποὺ ἀναφέρονται στὰ παραδοσιακὰ θέματα τῆς μυθολογίας καὶ βρῆκα ὅτι ἡ ἀντιστοίχηση τοῦ Βούλγαρη τῶν κεντρικῶν μύθων μὲ πραγματικὰ ἱστορικὰ πρόσωπα καὶ γεγονότα ἔχει μεγαλύτερο βάρος ἀπ’ ὅτι φαίνεται στὴν ἐπιφάνεια. Πιστεύω ἐπίσης ὅτι πολλὰ ἀπ’ ὅσα ἔχει νὰ πεῖ περὶ τῆς καθόδου τῶν Ἡρακλειδῶν καὶ τὴν πελασγικὴ φυλογένεση τῶν Ἑλλήνων ἐπαληθεύονται ἐκ τῶν ὑστέρων ἀπὸ τὶς ἀρχαιολογικὲς ἀνακαλύψεις ποὺ ἔγιναν στὶς δεκαετίες μετὰ τὴν συγγραφὴ τοῦ βιβλίου.

Τὸν ἀγαπήσαμε τὸν Βούλγαρη, ἀλλὰ δὲν ξέραμε τὶ μεγαλοφυΐα ἦταν ὡς κλασσικὸς ἱστορικός. Ἡ ἁπλοϊκότητα καὶ ἡ ταπεινοφροσύνη του μᾶς ξεγελἀσανε. Δὲν τὸν πῆραν στὰ σοβαρὰ οἱ ταγοί τῆς πνευματικῆς μας ζωῆς τότε γιατὶ ὁ ἴδιος ἀρνήθηκε νὰ παρουσιάσει τὸ ἔργο του ὑπακούοντας στὴν δεοντολογία τῆς ἐπίσημης ἀκαδημαϊκῆς παρουσίασης μὲ ἀναφορὲς, παραπομπές, σημειώσεις καὶ ὑποσημειώσεις κτλ. Προτίμησε νὰ ἀπευθυνθῆ στὸν κοινὸ ἀναγνώστη καὶ ὄχι στὸ ἱστοριογραφικὸ ἀκαδημαϊκὸ κατεστημένο τὸ ὁποῖο μάλιστα καὶ κουρέλιασε μὲ τὸ βιβλίο του. Βρῆκα μιὰ βιβλιοκριτικὴ/σχόλιο ποὺ δημοσίευσε τὸ περιοδικὸ Νέα Πορεία τὸ 1959 καὶ σας τὴ στέλνω στὸ συνημμένο ἀρχεῖο.

Μήπως ξέρετε ἄν ἔχουν γίνει παρόμοιες ἐργασίες ἀπὸ τότε ποὺ βγῆκε τὸ βιβλίο τοῦ Βούλγαρη μέρχι σήμερα; Ἐγὼ ἐδῶ στὰ ξένα δὲν εἶχα τὴν δυνατότητα νὰ παροκολουθήσω τὸ ἐκδοτικὸ γίγνεσθαι στὴν πατρίδα.

Καλὴ χρονιά ἀγαπημένοι μου, παληοί μου φίλοι (28-12-23)

Κρίτων”

=========

Νίντας Μπάμπης: Στρατή Βούλγαρη, Η Ελληνική ιστορία κατηγορεί τους ξένους ιστορικούς, Νέα Πορεία 5 τ., τεύχος 47 σελ. 39-40, έτος 1959