Αντώνης Ν. Βενέτης, Επιστολές

Από τις εκδόσεις Αρμός κυκλοφόρησε, το 2014, με τον παραπάνω πρωτότυπο τίτλο, το βιβλίο του αγαπητού φίλου και εκλεκτού συνοδοιπόρου στις στήλες της Καθημερινής (Γράμματα Αναγνωστών) Αντώνιου Βενέτη, επίτιμου δικηγόρου και αξιόλογου συγγραφέα, Θεσπρωτού την καταγωγή.

Μια επιμελημένη έκδοση, 337 σελίδων, άκρως τεκμηριωμένη και σε άρτιο νεοελληνικό λόγο, αφιερωμένη με συγκίνηση «Στους φίλους της παιδόπολης και στη μνήμα του Σταύρου Μπάκα (2010)», με εξώφυλλο του Σωτήρη Σόρογκα, η οποία περιλαμβάνει πάνω από 120 επιστολές, κατανεμημένες σε εφτά ενότητες, με ποικίλη θεματική. Ένα εξαίρετο πόνημα, που εμπεριέχει άρθρα του συγγραφέα, με τη μορφή επιστολών, που δημοσιεύθηκαν, κατά καιρούς, από το 2005, σε ημερήσιες εφημερίδες των Αθηνών: Καθημερινή, Βήμα, Ελευθεροτυπία, Εστία, Πρωινός Λόγος και σε αντίστοιχες επαρχιακές, και αποτελούν βιωματικές εμπειρίες του συγγραφέα, «γλυκόπικρες θύμησες» της πρώτης δεκαετίας της ζωής του, καθώς και των εφηβικών του χρόνων.

Με το εμπεριστατωμένο αυτό βιβλίο, ο συγγραφέας, όπως αναφέρει στο εισαγωγικό σημείωμα, ασχολείται ιδιαίτερα με το λογοτεχνικό είδος της επιστολογραφίας, έχοντας ως πρότυπο τις περίφημες επιστολές (Epistolae, σε 10 βιβλία) του Ρωμαίου ρήτορα και πολιτικού Πλίνιου του νεότερου, (61-114 μ.Χ.), που προβάλλουν έναν καθρέπτη της εποχής του, μια εικόνα της πολιτιστικής και κοινωνικής ζωής του Τραϊανού, με στοχαστική θεώρηση του κόσμου. Επιστολές που παραπέμπουν συνειρμικά, με διαφορετική στόχευση, στις 14 Επιστολές του Αποστόλου Παύλου, στις 87 επιστολές, με προσωπικές απόψεις και πεποιθήσεις του αυτοκράτορα Ιουλιανού, στις 1500 επιστολές του ρητοδιδάσκαλου Λιβανίου του Αντιοχέως (314-392), δασκάλου του Ιουλιανού και των Τριών Ιεραρχών, και, στη νεότερη εποχή, στις Αθηναϊκές Επιστολές του Γρηγόριου Ξενόπουλου, που υπέγραφε με το ψευδώνυμο Φαίδων, με μορφή διδακτική και θεματική αντλημένη από την επικαιρότητα (ιστορική, πολιτιστική, πολιτική και κοινωνική).

Ειδικότερα, το εξαιρετικό βιβλίο του Βενέτη αρχίζει με την ενότητα Θεσπρωτικά, με υπότιτλο αριστοτελικό παράθεμα για τους Σελλούς Γραικούς, Έλληνες. Οι Θεσπρωτοί, γένος πελασγικό, κοντά στη Δωδώνη, αναφέρονται και στην ομηρική Οδύσσεια με βασιλέα τον Φείδωνα (ξ 315-316). Σε οκτώ επιστολές ο συγγραφέας πραγματεύεται διεξοδικά για τη Θεσπρωτική γη, γενέτειρά του, και για το βουνό Μουργκάνα (λατινογενής λέξη από τη μούργκα, κατακάθι του λαδιού), στα όρια Θεσπρωτίας και Μολοσσίας (Τσαμαντά όρη – Κεραύνια), στις υπώρειες του οποίου είναι σκαρφαλωμένο το χωριό του Λειά. Γίνεται ονομαστική αναφορά στους Θεσπρωτούς συγγραφείς: Νικο Γκατζογιαννη, Σωτήρη Δημητρίου, κορυφαίο σύγχρονο Έλληνα διηγηματογράφο, Νικόλαο Βενέτη, ιερέα πατέρα  του, Μιχάλη Γκανά, ποιητή (σύζυγο της Πόπης Γκανά διευθύντριας του εκδοτικού οίκου «Μελάνι»), Κώστα Τσαντίνη, φιλόλογο, συμφοιτητή μου στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών· κάνει ακόμη αναφορά στον ζωγράφο Σωτήρη Σόρογκα και σε προσωπικότητες, όπως τον Πατριάρχη Άνθιμο Ζ΄ (+1913), τον Νικόλαο Νίτσο (+1940), κ.ά.

Στις επόμενες ενότητες, με ενδιαφέρουσα θεματική, καταγράφεται ένας πλουσιότατος αμητός επιστολών, με κείμενα εκλεκτού περιεχομένου: θρησκευτικά, μυθολογικά, ιστορικά, φιλολογικά, λογοτεχνικά, εκπαιδευτικά, πολιτιστικά, πολιτικά, κ.ά. καθώς και ειδικές αναφορές σε σημαίνουσες προσωπικότητες: Κοραή και Γρηγόριο Ε΄, Νικ. Πλαστήρα, Ιωάννη Μεταξά, Μίκη Θεοδωράκη, Αλ. Παπάγο, Κυριάκο Μητσοτάκη (1932-1972), κ.ά.

Στην ενότητα Παιδοπόλεις της Φρειδερίκης γίνεται ιδιαίτερη αναφορά, με εννέα επιστολές, για έναν θεσμό, άγνωστο, εν πολλοίς, στους νεότερους, που συνεστήθη με Β.Δ. το 1947, ως εστία φιλοξενίας και προστασίας ορφανών και φτωχών παιδιών, ανεξαρτήτως πολιτικής ιδεολογίας, στη μεταπολεμική εμφυλιακή περίοδο της πατρίδας μας, που, τον τελευταίο καιρό, αποτελεί θέμα έντονης συζήτησης και διιστάμενων απόψεων. Ο συγγραφέας καταθέτει, με συγκινησιακή φόρτιση, την προσωπική του θετική εμπειρία, ως τρόφιμος, επί επταετία, των παιδοπόλεων, την ίδρυση και λειτουργία των οποίων επέβαλαν οι σκληρές συνθήκες της εποχής και αποτέλεσαν ένα καταφύγιο γαλήνης και προόδου στις δύσκολες ημέρες του Εμφυλίου και αμέσως μετά. Ο συγγραφέας αναφέρεται, με αποκαλυπτικά στοιχεία στην παιδόπολη Ζηρού Φιλιππιάδος «Ο Άγιος Αλέξανδρος», του οποίου υπήρξε τρόφιμος πάνω από δύο χρόνια και πέντε περίπου χρόνια στην παιδόπολη «Άγιος Δημήτριος» Θεσσαλονίκης. Σε ξεχωριστή μάλιστα επιστολή κάνει λόγο για τα παιδιά των παιδοπόλεων που διαπρέπουν στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό.

Τέλος, σε άλλες ενότητες αναφέρεται αναλυτικά και με επιστημονική πληρότητα και νηφαλιότητα, σε γεγονότα εμφυλιοπολεμικά, στις οδυνηρές αναμνήσεις από την Ουγγαρία, στην περίοδο της Κατοχής, στους Έλληνες και Εβραίους, στα Δεκεμβριανά, στους Έλληνες ναυτικούς στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδος και στη Μάχη της Σχολής Ευελπίδων.

Το βιβλίο διανθίζεται περίτεχνα με παραπομπές σε σημαντικές μορφές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας: Όμηρο, Θουκυδίδη, Αριστοτέλη, Πλούταρχο, κ.ά., απόρροια της γενικότερης ευρυμάθειας του συγγραφέα, αλλά και σε κορυφαίους εκπροσώπους της νεοελληνικής λογοτεχνίας, πεζογραφίας και ποίησης: Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, Κ. Καρυωτάκη, Οδ. Ελύτη και, με ιδιαίτερη έμφαση, στον Αλεξανδρινό ποιητή Κ. Καβάφη.

Εκφράζουμε, εκ βάθους καρδίας – ab imo pectore, θερμότατα συγχαρητήρια στον συγγραφέα – για το εξαίρετο corpus των επιστολών του, που συγκροτούν αναμφισβήτητα μικρό εγχειρίδιο της νεότερης ιστορίας, και ευχόμαστε ολόψυχα να συνεχίζει ανελλιπώς την επιστολογραφική του δεινότητα σε όλες τις εκφάνσεις της.

Αναστάσιος Αγγ. Στέφος, δ.φ.

Αντιπρόεδρος της Πανελλήνιας

Ένωσης Φιλολόγων και του Συλλόγου

«Οι Φίλοι του Μουσείου Γ. Δροσίνη»

====================================

Αυτές οι γυναίκες της Μουργκάνας, σε ξένους τόπους, χωρίς τους άντρες τους, υπομένουν σιωπηλά, καρτερικά την τύχη τους με μια ήρεμη άλλα σταθερή αξιοπρέπεια, και όταν γυρίζουν στην Ελλάδα δεν κραυγάζουν, δεν κατεβαίνουν στους δρόμους, δεν υψώνουν τις γροθιές τους, όλο μίσος για κάποιους άλλους, ακόμα και γι’ αυτούς που τις απέσπασαν βίαια από τον τόπο τους και από τα σπίτια τους.
Ο “βυθός” των παιδοπόλεων, θα έλεγα, ήταν διαυγής. Ήταν η επιβίωση και η προστασία των ανηλίκων παιδιών, που οι σκληρές συνθήκες της εποχής δεν τους επέτρεπαν να επιβιώσουν στις εστίες τους.
Φρονώ, λοιπόν, ότι ο “θολός βυθός” βρίσκεται στις εμμονές, προκαταλήψεις και ιδεοληψίες. Στην στράτευση σε δογματικές αντιλήψεις και ακόμα στις επινοημένες καταστάσεις ή και βαρύγδουπες εκφράσεις.
Μέχρι και μαζική διαδήλωση Ελλήνων ομήρων έγινε στο ουγγρικό Κοινοβούλιο τον Νοέμβριο του 1953 για να εκφράσουν οι όμηροι των ανταρτών-κομμουνιστών την επιθυμία τους να επιστρέψουν στην Ελλάδα.
Φτάνοντας στην Ηγουμενίτσα, μια ηλικιωμένη γυναίκα του χωριού μας, Λειά Θεσπρωτίας, συγκινημένη που επέστρεψε στην Ελλάδα μετά ομηρία 6 χρόνων, ζητωκραύγαζε ενθουσιασμένη υπέρ του τότε πρωθυπουργού Αλέξανδρου Παπάγου. Μπέρδευε όμως το Παπάγος με τον παπαγάλο. Ζήτω ο Παπαγάλος! (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

-ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
-ΘΕΣΠΡΩΤΙΚΑ
Το χρώμα της Μουργκάνας
Θεσπρωτοί συγγραφείς
Τσάμηδες
Μπόερς και Τζων Κώστας
Πρίσκος ο Θεσπρωτός ή Μολοσσός και Νίκος Γκατζογιάννης
Ο Μάικλ Δουκάκης στη Μουργκάνα
Ο Θεόφιλος στη Μουργκάνα
Προσωπικότητες της Θεσπρωτίας
ΔΙΑΦΟΡΑ
Ένας ήρωας στη μάχη του Σαραντάπορου
Χίος 1918
Ν. Πλαστήρας, 1933
Γκαίρλιτς-Ζγκόρζελετς
Ένα τριήμερο στη Ναύπακτο
Ο προσκοπισμός
Απαγχονισμοί
Στη Ρώσικη Εκκλησία
Το ελληνικό καλοκαίρι του Χένρι Πόλσον…
Οι Έλληνες της Ρωσσίας
Η σταυροφορία των παιδιών
Τζων Κασσαβέτης
Νταίηβιντ Μπάλφουρ

-ΕΜΦΥΛΙΟΠΟΛΕΜΙΚΑ
Η σύλληψη και η εκτέλεση του Ταξίαρχου Δ. Μαρκόπουλου
Ποιος είναι ο εχθρός;
Το ημερολόγιο του Μήτσου Βλαντά
Ο βομβαρδισμός της Θεσσαλονίκης
Ο Ηπειρώτης που επιχείρησε να αποδράσει από την Ανατ. Γερμανία!
Νεκροί του Εμφυλίου
Το “παιδοφύλαγμα” του Δ.Σ.Ε.
Ο “Βαν ντερ Λούπεν”
Θύματα και θύτες
Η προώθηση παιδιών στην “Λαοκρατική” Γερμανία
Επιστρατευθείσες γυναίκες
Εκτελέσεις ιερέων
Αγρίνιο 1944. Κόκκινος Τρόμος

-ΜΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΕΙΣΕΣ
Η απόβαση στη Νορμανδία και ο Πωλ Βερλαίν
Η συμφωνία του Μονάχου
Ελευσίνια Μυστήρια

-ΟΥΓΓΑΡΙΑ
“Κοστιούκο”
Ρόδης Ρούφος-Κανακάρης
Αναμνήσεις από την Ουγγαρία
Από την Μουργκάνα στην Ουγγαρία
Όμηροι των ανταρτών
“Έλληνες όμηροι των ανταρτών στην Ουγγαρία 1953″
Βουδαπέστη – Αθήνα

-ΚΡΥΠΤΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Τα Αρχεία του ΚΚΕ
Ακροναυπλία
Οι ναυτεργάτες του Δ.Σ.Ε.
Μπούλκες
Το Κατύν της Μουργκάνας
Ποιος ήταν ο δολοφόνος του Γιάννη Ζέβγου;
Η Άγνωστη Κωστάνα

-ΠΑΙΔΟΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗΣ
Στις παιδοπόλεις της Φρειδερίκης
Η αλήθεια για τις παιδοπόλεις
Μια εκπομπή για τις παιδοπόλεις
Εμπειρίες από τις παιδουπόλεις
Η παιδοπόλη Ζηρού
Τα παιδιά των παιδοπόλεων διαπρέπουν σε Ελλάδα και Εξωτερικό
Και πάλιν οι παιδουπόλεις
Ο γιος του αντάρτη
Τα παιδιά του Εμφυλίου

-ΚΑΤΟΧΗ
Μνήμη Αλέξανδρου Καΐρη
Αριστοτέλης Τσιτσέλης
“Καλάνθη”
Ο Ιωακείμ Κοζάνης
Οι επιστολές Ζαχαριάδη
Μεραρχία “Πινερόλο”
Ο Ντέιβιντ Ουάλας
Οι Έλληνες Τροτσκιστές
Δεκεμβριανά
Μνήμη Δημητρίου Παπαϊωάννου
Μνήμη Πωλ Μον
Η Αεροπορία μας το ’40
28η Οκτωβρίου και Μεταπολίτευση
Άγγλοι στην Κρήτη
Δυο ξένοι στο Νταχάου

-ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ
Κυριάκος Μητσοτάκης (1932-1972)
Τα Λαϊκά Δικαστήρια
Ο Στ. Μινέικο
Μια βραδιά για τον Σωτήρη Δημητρίου
Λογοτεχνικά Καφενεία
Για τον Πέτρο Πικρό
Κοραής και Γρηγόριος Ε’
Μυθοπλασίες…
Η μνεία του ονόματός της
ΕΛΕΝΗ και Γ. Μαργαρίτης
Οι Μονοπωλητές της αλήθειας
Διαβάζοντας Μπόρις Πάστερνακ
Ένα “αμφιλεγόμενο βιβλίο”

-ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
Το “φαίνεσθαι” και το “είναι”
Οι δρόμοι της Αθήνας
Ρεμβασμός του Δεκαπενταύγουστου
Η Αθήνα τον Αύγουστο
Πατριωτισμός και αφιλοχρηματία
“Υπηρετεί τον ορθό λόγο”
“Η Ευρώπη και οι μετανάστες”
Το “Πόθεν… απέσχες”
Οι “βάρβαροι”
Οι Αναμορφωτές
Ο μυλωνάς και οι δικαστές
Ένας “ανθέλληνας”
Κυρία Πανδώρα,
Μείωσις του αριθμού των βουλευτών
Προτροπές (1)
Προτροπές (2)
Πολιτικοί (άλλης εποχής)
Αριστερά και λενινισμός
Διαβάζοντας Πλούταρχο
Ελληνιστική Παρακμή
Έλληνες και Εβραίοι

-ΠΡΟΣΩΠΑ
Ιωάννης Μεταξάς
Μπελογιάννης – πατήρ
Περί Πλουμπίδη
Η Σμυρνιά δασκάλα
Για τον Μπελογιάννη -υιό
Πως βλέπω τον Τσε
Δήμητρα Γκάνια
Ένας ανώνυμος μαχητής
Για τον Μίκη Θεοδωράκη
Παπάγος
Για τον Στέφανο Ματθία
Τσιτσάνης και Ν. Μουσχουντής
Οι Έλληνες ναυτεργάτες στον Δ.Σ.Ε.
Δεκεμβριανά: Η Μάχη της Σχολής Ευελπίδων και ο θάνατος του Υπολοχαγού Αθ. Ράντου