"Ο λόγος ο εφήμερος βαστά μόνο μια μέρα
το άρωμά του όμως κρατεί και νύχτα και ημέρα"
Στ.Γ.Κ., Νοε. 2010

Λέξεις, σχέσεις, καταστάσεις (Χ.ν., 19-9-22)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΛΕΞΕΙΣ, ΣΧΕΣΕΙΣ, ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

  • … Οι λέξεις φταίνε. Αυτές

ενθάρρυναν τα πράγματα σιγά

σιγά ν΄αρχίσουν να συμβαίνουν…” (Κική Δημουλά) (1)

ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ συχνά στη ζωή: Λέξεις να μας βασανίζουν για το τί θέλουν να πουν, κάποιοι άνθρωποι να μη ξεκολλούν από τη μνήμη μας για κάτι που είπαν ή έπραξαν.

Η Η ΒΙΑ των λέξεων κυριαρχεί στις σχέσεις των ανθρώπων

ΑΝΘΡΩΠΟΙ, έθνη, καταστάσεις συμπυκνώνονται σε λέξεις που αποκτούν μια άλλη δυναμική. Άλλοτε είναι δηλωτικές στερεότυπων -συνήθως αρνητικών ή υβριστικών- κι άλλοτε ακούγονται ευφρόσυνα, παρηγορητικά, ευχάριστα.

ΕΙΝΑΙ και λέξεις που αποτελούν το έναυσμα συγκρούσεων. Οι “λεκτικοί πόλεμοι” προηγούνται των πραγματικών. Σήμερα, η λεκτική υπενθύμιση ιστορικών γεγονότων από τους Τούρκους, ερμηνεύται κατά το δοκούν (2): αλλιώς από αυτούς που τις εκστομίζουν, μια και απευθύνονται πρωτίστως στους ψηφοφόρους τους, διαφορετικά από εμάς που τις δεχόμαστε ως απειλές πολέμου. Η τουρκική ηγεσία φέρνει στο προσκήνιο επί τούτου λέξεις, ξεκινώντας από το…Ματζικέρτ! Θέλει μ’αυτές (Σμύρνη, Μικρασιατική Καταστροφή, υποχώρηση, “ρίξιμο στη θάλασσα” Λωζάννη, ανταλλαγή πληθυσμών κ.λπ.) να μας φοβίσει ή να μας εξοργίσει! Απώτερος στόχος; Η ηττοπάθειά μας, ή μια πολεμική σύγκρουση! Οι λέξεις έχουν τέτοια δυναμική…

Η ΜΝΗΜΗ ατόμων, συλλογικοτήτων και εθνών είναι αχανής. Πολλές φορές είναι μεροληπτική, επιλεκτική. Διευκολύνει την ανάδυση από τα έγκατα της ύπαρξης, ατόμων ή συλλογικοτήτων, λέξεων και γεγονότων που η αναφορά τους και μόνο (επέτειοι), επειδή ακριβώς πληγώνει, αποβλέπει στην πρόκληση σύγκρουσης (1922).

ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ, αποκτούν τη «βαρύτητα» που εμείς τους δίνουμε. Έτσι, “ενθαρρύνουν τα πράγματα να συμβούν”, όπως τόσο εύστοχα γράφει η Κική Δημουλά σ΄ένα της ποίημα. Ναι! Οι λέξεις πολύ εύκολα μετατρέπονται σε πράξεις. Κάθε λέξη έχει δυο ερμηνείες: αυτή που πραγματικά σημαίνει (ας πούμε «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα»), κι αυτή με την οποία εμείς θέλουμε να την “επενδύσουμε”: στον ρωσοουκρανικό πόλεμο (ο Πούτιν μιλάει για “ειδική επιχείρηση” ρίχνοντας στάχτη στα μάτια των υπηκόων του), η έννοια της βαρβαρότητας φοράει το πιο αποκρουστικό της πρόσωπο. Έτσι, η βαρβαρότητα επικαλύπτει κάθε πολιτική ή οικονομική ιδεολογία. Σήμερα, όλες οι ιδεολογίες (ακόμη και οι θρησκευτικές) έχουν ως ένα σκέλος επιβολής τους τη βαρβαρότητα.

ΕΠΙΠΛΕΟΝ, η εφεύρεση νέων μεγαλοϊδεατικών ονείρων (“Γαλάζια Πατρίδα”, “πατρίδα της καρδιάς μας”, νεο-οθωμανισμός, νεο-τσαρισμός, παντουρκισμός, ρωσική αυτοκρατορία κ.λπ.), κινδυνεύει -αν αφεθεί να “δουλέψει” με πολέμους- να δημιουργήσει επικίνδυνες καταστάσεις: με νέες συμμαχίες, νέες συνθήκες, νεα σύνορα κρατών, νέες ζώνες επιρροής, εκατομμύρια νεκρούς, ανακατατάξεις πληθυσμών, νέες προσφυγιές.

ΣΤΗΝ πολιτική ζωή, υπάρχουν πρόσωπα και πρόσωπα: άλλα γίνονται «αρχηγοί» κομμάτων και άλλα άξιοι «ηγέτες» εθνών. Είναι θέμα χρήσης λέξεων, ιδεών και στόχων: οι απλοί αρχηγοί καταλήγουν ως επί το πλείστον “πολιτικάντηδες” (στοχεύουν στην επόμενη τετραετία), ενώ οι πραγματικοί εθνικοί “ηγέτες” αποσκοπούν στις επόμενες γενιές και στο μέλλον της χώρας. Οι δεύτεροι στην εποχή μας είναι σπάνιοι σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο, σπανιότεροι δε σε εθνικό.

 

 


ΣΧΕΤΙΚΑ με τη βαρύτητα των λέξεων, όλα εξαρτώνται από το κατά πόσο κυριαρχούμαστε ακούγοντάς τες, από το συναίσθημα ή τη λογική. Κι ακόμη, ποιο είναι το εφήμερο συμφέρον μας την ώρα της «συνάντησής» μας, ας πούμε με πολιτικές υποσχέσεις. Η ερμηνεία που τους δίνουμε ρυθμίζει και την περαιτέρω συμπεριφορά- και ψήφο μας! Εξάλλου, η στάση μας απέναντι σε φίλους, γνωστούς, συγγενείς, συναδέλφους, συνεργάτες κ.ά., πολλές φορές εξαρτάται από μια λέξη ή μια πράξη τους.

ΔΕΝ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ πάντα καταλυτικό για την εξέλιξή μας ένα δυσάρεστο, γεγονός. Καταλυτική όμως είναι η σημασία που αποδίδουμε σ΄αυτό, όσο και το πως το ερμηνεύουμε (συνήθως αρνητικά). Η παρεξήγηση μιας λέξης ή ενός προσώπου, προκαλεί εκ των υστέρων απογοήτευση. Φυσικά μια συγνώμη δεν αρκεί. Δυστυχώς, σύμφωνα με τους ψυχολόγους, όταν μας “πετούν κατάμουτρα” μια λέξη (γραπτή, σε επιστολή ή σχόλιο, στο fb ή στο τηλέφωνο), ή όταν καλούμαστε να κρινουμε ένα απρόσμενο γεγονός, εννέα στις δέκα φορές (9/10) αντιδρούμε με το συναίσθημα και όχι με τη λογική. Είμαστε μεσογειακός λαός και η ψυχραιμία σπανίζει. Δεν αφήνουμει χώρο -και χρόνο- για δεύτερη σκέψη. Ακριβώς το «στερνή μου γνώση, να σ’ είχα πρώτα», λέει πολλά γι αυτή τη στάση.

ΕΚΤΟΣ από τις βαρύγδουπες και πολυσήμαντες πολιτικές λέξεις που ρυθμίζουν τις διακρατικές σχέσεις, έχουμε τις κοινωνίες, τον περίγυρό μας, τους άλλους. Με τις συζητήσεις, τους σύντομους διαλόγους, τους διαπληκτισμούς, τα πειράγματα κ.ά.

-στην κοινωνία, απόψεις, λέξεις και παρεμβάσεις έχουν συνέπειες. Ας πούμε, μερικοί άνθρωποι μπαίνουν στη ζωή μας και μας αλλάζουν ωριμάζοντάς μας: αφήνουν ανεξίτηλα ίχνη της παρουσίας τους, θετικά ή αρνητικά. Είναι ο λέξεις κι ο τρόπος χρήσης τους, που καταλήγουν σε θετική ή αρνητική αποτίμηση της παρουσίας τους.

-στη διάρκεια του βίου μας, τυχαίνει να συναντήσουμε πολύτιμες υπάρξεις που δέχονται να μοιραστούν το “ταξίδι” της ζωής μας. Σύντομη ή μακρόχρονη η παρουσία τους, δίνει αξία ή απαξία στην ύπαρξή μας. Είμαστε τυχεροί, όταν συναντηθούμε με πρόσωπα που εκφράζονται ισόρροπα μαζί μας με λέξεις, όνειρα, σκέψεις καθιστώντας τη ζωή συναρπαστική.

-άλλοι μπαίνουν στη ζωή μας και… βγαίνουν γρήγορα! Είναι πρόσωπα γνωστά ή γνώριμα: άλλοτε “πιστοί” φίλοι ή συνεργάτες, που όμως μια “σκάρτη” συμπεριφορά τους ή μια πρόστυχη λέξη τους συνετέλεσε στην “ημερομηνία λήξης” της σχέσης μας μαζί τους.

ΕΤΣΙ κι αλλιώς, οι λέξεις ρυθμίζουν σχεδόν τα πάντα. Γι αυτές γράφει σαρκαστικά, στις “λέξεις” του ο Οκτάβιο Παζ (2),

Άλλαξέ τους την πίστη/ άρπαξ’ τες απ’ την ουρά (κι ας στριγκλίζουν οι πουτάνες)/ μαστίγωσέ τες,/ βάλ’ τους ζάχαρη στο στόμα/ στις αχαλίνωτες/ φούσκωσέ τες σαν μπαλόνια, τρύπησέ τες,/ ρούφηξέ τους αίμα και μεδούλι,/ ξέρανέ τες (ευνούχισέ τες) ποδοπάτησέ τες, πετεινέ δανδή,/ στρίψ’ τους το λαρύγγι, μάγειρα, ξεπουπούλιασέ τες/ ξεκοίλιασέ τες, ταύρε,/ βόδι, σύρε τες στο χώμα,/ κάνε τες, ποιητή,/ κάνε τες να καταπιούν/ όλες τις λέξεις.”

ΑΤΟΜΑ, κυβερνώντες, αντιπολιτευομενοι, συλλογικότητες και έθνη, ας προσέχουμε τις λέξεις μας. (16-9-22)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

-(1)Κική Δημουλά (1931-2020), “Ενός λεπτού μαζί”, σελ. 15, έκδ. Ίκαρος, 1998)

[Διαφεντεύουμε τις λέξεις όσο έχουμε κλειστό το στόμα· από τη στιγμή που θα φύγουν, γινόμαστε σκλάβοι τους]

-(2) «Κάποιες λέξεις είναι τόσο μεγάλες και τόσο άδειες που μπορεί μέσα σ’ αυτές να κρατήσεις αιχμάλωτα ολόκληρα έθνη» (Stanislaw Jerzy Lec, 1909-1966, Πολωνός συγγραφέας)

-(2)Οκτάβιο Παζ (1914-1988), Μεξικανός Νομπελίστας ποιητής (1990). Η πέτρα κι άλλα ποιήματα, Ίκαρος.

 

 

 


Σχολιάστε