[Στη φωτογραφία πάνω αριστερά Κρίτων και Σταύρος σε... άγρια μονομαχία, κάτω από τα βυζαντινά κάστρα της παλιάς Θεσσαλονίκης-1957, στην παιδόπολη "Αγ. Δημήτριος", στο Βαρδάρι]

====================================================

[Ο ΚΡΙΤΩΝ ΖΩΑΚΟΣ, είναι συμπαιδοπολίτης (1957-1961) τόσο στην Παιδόπολη "Άγιος Δημήτριος" Θεσσαλονίκης, όσο και  στο Ωραιόκαστρο.

Υπήρξαμε-και είμαστε φίλοι-για χρόνια, κυνηγώντας άλλοτε τα μονοπάτια της Ποίησης κι άλλοτε της Φιλοσοφίας.

Σήμερα ο Κρίτων (είναι στην Αμερική από το 1961) ασχολείται, πλην των άλλων, με τη μετάφραση του δύσκολου πλατωνικού έργου "ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ"-

Στο παρακάτω εκπληκτικό κείμενο (2003) που του είχε ζητηθεί από τον Παλιούρα, παλιό συμπαιδοπολίτη επίσης,  αναφέρεται στις πρώτες εντυπώσεις του από την είσοδό του στην Παιδόπολη "ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ"-Θεσσαλονίκης. Είναι φανταστικός στην περιγραφή του]:

—————

===============================================================================

“Πήγα στην Παιδόπολη Αγίου Δημητρίου της Θεσσαλονίκης κατά το σχολικό έτος 1957-1958, σε ηλικία 14 ετών, στην Τρίτη τάξη του τότε εξαετούς Γυμνασίου, και έφυγα το καλοκαίρι του 1961 γιά τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου τελικά, μετά από πολυετείς οδύσσειες  προσωπικές, πολιτικές, κτλ., και κατέληξα, αποκτώντας το προνόμιο του Αμερικανού πολίτη.

Είχα γίνει δεκτός στην Παιδόπολη κατόπιν αιτήσεως της εκ μητρός γιαγιάς μου, άπορης χήρας και πρόσφυγος από τον Πόντο, με το αιτιολογικο ότι ήμουν ορφανός μητρός και άνευ προστασίας του απο καιρού διαζευχθέντος πατρός μου. Η περίπτωσή μου, δηλαδή, διαφέρει κάπως από εκείνες των περισσότερων τροφίμων Παιδοπόλεων, δεδομένου ότι δεν προέκυψε από τα «δύσκολα εκείνα χρόνια 1947-1949,» ούτε και από τούς επαναπατρισμούς από τις ανατολικές χώρες.

Δεν είχα όμως αποκτήσει συνείδηση της διαφοράς μου αυτής καθ’ όλη την τετραετή διάρκεια της ζωής μου στην Παιδόπολη, δεδομένου ότι ούτε οι συντρόφιμοί μου, ούτε το προσωπικό της Παιδοπόλεως  έκαναν ποτέ νύξη γιά τις αυτού του είδους πρoελεύσεις μας.

Σήμερα (2003), 42 συναπτά χρόνια από τότε πού άφησα πίσω μου τήν πύλη της Παιδοπόλεως Αγίου Δημητρίου στό Ωραιόκαστρο της Θεσσαλονίκης, μιά είναι η ανάμνηση της τετράχρονης Παιδοπολίτικης εμπειρείας που απομένει σαν σκληρό διαμάντι και που μ’ έχει χαράξει ανεξίτηλα: οι φιλίες.

Οι Παιδοπολίτικες φιλίες της εμπειρείας μου δεν είταν απλώς γνωριμίες, ούτε  απλώςς συναναστροφές. Είχαν ένα κάποιο ηρωϊκό, σχεδόν, στοιχείο που σου ραγίζει την καρδιά: παιδιά ορφανά, συχνά ξεκληρισμένα, με ανοιχτές πληγές στίς ψυχούλες τους, να προσπαθούν, δίνοντας ότι είχαν μέσα τους, να στήσουν σκηνικό οικογένειας, να φροντίζουν το ένα για το άλλο, να λαχταρούν ν’ ακούσουν τον καϋμό σου και να λαχταρούν ν’ακούσεις εσύ τον δικό τους. Οι τρόφιμοι της Παιδόπολής μου, μέσα από τα  ερείπεια των οικογενειών που δεν είχαν πιά, ανακάλυπταν την στοργή με τό να δίνουν στοργή ο ένας στον άλλο. Γίναμε αδέλφια, όχι απλώς φίλοι. Αυτό μας έδωσε η Παιδόπολη, την δυνατότητα να «κατασκευάσουμε» τις οικογένειες που δεν είχαμε.

Ανασκοπώντας τις αναμνήσεις από την σημερινή χρονική απόσταση, πιστεύω ότι αυτό το ψυχολογικό-κοινωνικό φαινόμενο της Παιδοπολίτικης φιλίας/αδελφοποίησης δεν θα είταν εφικτό χωρίς την διακριτικότητα και την μέριμνα του προσωπικού της Παιδόπολης – των «μανάδων», των ομαδαρχών και των ομαδάρχισσων, των κοινοταρχών, του αρχηγού και της υπαρχηγού. Όχι πως δεν είχαμε τις παιδικές γκρίνιες, αντιρρήσεις και παράπονα εναντίον τους – και βέβαια τις είχαμε. Όχι πως όλα τα μέλη του προσωπικού είταν τέλεια – δεν είταν. Θυμάμαι ομαδάρχισσες – όπως η δική μου, η  Ελένη – που η στοργή τους σε κάλυπτε σαν πάπλωμα, αλλά και άλλες κάπως πιό αποτραβηγμένες. Θυμάμαι και μιά και μοναδική περίπτωση ψυχολογικά βάναυσης συμπεριφοράς  ενός μέλους του προσωπικού που πρόσβαλε το οικογενειακό παρελθόν ενός τροφίμου – γεγονός αξιοσημείωτο για μας, τότε, που επειδή ακριβώς είταν μοναδικό όλοι μας το θυμόμασταν για πολύ καιρό.

Το σπουδαίο όμως είναι ότι το περιβάλλον της Παιδοπολίτικης καθημερινότητάς μας είταν περιβάλλον διακριτικότητας και μέριμνας. Συνειδητά είτε υποσυνείδητα, νοιώθαμε πως είμαστε παιδιά «καλυμμένα». Έτσι, αμέριμνα και χωρίς παρεισφρύσεις των «μεγάλων», είμασταν απερίσπαστα στον σπαρακτικό εκείνο αγώνα μας γιά αμοιβαία στοργή, φιλία/αδελφοποίηση. Μονάχα μας δέναμε τις φιλίες μας, τις αντιζηλείες μας, κάναμε τα αστεία μας, τραγουδούσαμε τα τραγούδια μας, είχαμε τα καυγαδάκια μας και μελετούσαμε.

Η μελέτη στην Παιδόπολη του Αγίου Δημητρίου είταν άλλο πράγμα. Να σας διηγηθώ την πρώτη μου μέρα στην Παιδόπολη του Αγίου Δημητρίου. Βροχερή, μουντή  μέρα, το φθινόπωρο του 1957. Μόνος μου, μιά σταλιά παιδί, είχα διασχίσει τις λάσπες της πλατείας Βαρδαρίου της Θεσσαλονίκης, και παρουσιάστηκα στην πύλη της Παιδοπόλεως που τότε στεγαζόταν προσωρινά στά Σφαγεία – ξέρεις τι θα πει να περπατάς μόνος σου πρός «τα Σφαγεία»;- ο θυρωρός, γελαστός για να με καθησυχάσει, με πήρε απ’ το χέρι στο γραφείο και απ’ εκεί ο αρχηγός με πήγε σε ένα ημικυλινδρικό, μεταλλικό παράπηγμα («τολλ» το λέγαμε, νομίζω), και με σύστησε σε καμμιά εικοσαριά παιδιά που είταν εκει μέσα και μελετούσαν. Είταν παιδιά της ηλικίας μου και μεγαλύτερα, καθισμένα σε θρανία με τα βιβλία τους, και στη μέση μιά μεγάλη θερμάστρα. Δυό-τρία απ’ αυτά, με διαβήτες και υποδεκάμετρα, είταν σκυμμένα πάνω από ένα θρανίο και είχαν απορροφηθεί σ’ ένα πρόβλημα γεωμετρίας.

( Η Παιδόπολη “ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ”-Θεσσαλονίκης, στα μέσα της δεκαετίας του 1950)

Αυτή είναι η πρώτη μου εικόνα της Παιδόπολης. Τρία φτωχά αγόρια ντυμένα στην άκομψη στολή της Παιδοπόλης σε μιά τενεκεδένια παράγκα, σοβαρά-σοβαρά να εξονυχίζουν τον Ευκλείδη. Αναθάρρησα επειδή είμουν ήδη ερωτευμένος με τη γεωμετρία. Είχα, επιτέλους, βρεί φίλους. Είχα βρει σπίτι.

Το πράγμα είχε εξέλιξη. Με το πέρασμα του καιρού, αφομοιώθηκα στην πιό υπέροχη, την πιό αξέχαστη παρέα της εξηντάχρονης ζωής μου. Καταβροχθίζαμε κάθε είδους γνώση που έπεφτε στα χέρια μας, και είχαμε γίνει ο φόβος και ο τρόμος του Έκτου Γυμνασίου Αρρένων Θεσσαλονίκης όπου φοιτούσαμε – είμασταν οι καλύτεροι μαθητές. Ο καλύτερός μας είταν ο Κώστας Τραπεζουντίδης, αριστούχος «κατα συρροήν» στα μαθηματικά, αρχαία ελληνικά, φυσική, ο καλύτερος παίκτης μπάσκετ και βόλλεϋ της πόλεως που μας έδωσε το σχολικό πρωτάθλημα Θεσσαλονίκης το 1961 (και που αργότερα έπαιξε επαγγελματικά στην ομάδα του Ολυμπιακού),  παιδί ψηλόλιγνο, αδρά ωραίο με τα πυκνά ποντιακά φρύδια του, σεμνό όμως και με «ψώνιο» για τη θεολογία και τα θρησκευτικά, που και γι’ αυτό ίσως περιζήτητο απ’ τα κορίτσια της ηλικίας μας. Σπούδασε αριστούχος στο πολυτεχνείο, αλλά μας τον άρπαξε, πολύ πρόωρα, η επάρατη αρρώστεια, ο καρκίνος.

Οι υπόλοιποι εμείς της παρέας, κάναμε ένα σωρό άλλα ενδιαφέροντα πράγματα. Είχαμε έναν καταπληκτικό ποδοσφαιριστή, παροιμιώδη σκόρερ, τον Χρήστο Σπυρόπουλο, που είχε χάσει το ένα χέρι του από αδέσποτη χειροβομβίδα. Μάτια πάντα λυπημένα, εκτός από τις στιγμές που έλαμπαν γεμάτα θρίαμβο κάθε φορά που κυριολεκτικά έσκιζε τα δίκτυα του αντίπαλου τερματοφύλακα – πού είταν εξάλλου στιγμές συχνότατες.

Η γραφή ποίησης έδινε κι έπαιρνε στην παρέα μας. Όσοι είχαν τάλαντο, συνέχισαν την γραφή στην περαιτέρω ζωή τους, άλλοι στην Κρήτη όπου διαπρέπουν ως εκπαιδευτικοί (ο Σταύρος Καλαιτζόγλου), άλλοι στα πλάτη και μήκη των ωκεανών που όργωσαν ως καπετάνιοι του εμπορικού ναυτικού (ο Παντελής Χονδροματίδης). Ένας από μας που βγήκε στο εξωτερικό να σπουδάσει γεωπόνος αλλά διέπρεψε ώς ζωγράφος (ο Γιώργος Παπαδόπουλος), μας έστειλε από τα ξένα ένα στιχάκι που το μελοποιήσαμε και το τραγαδάμε μέχρι σήμερα:

«στην ξένη γη χωρίς κρασί,

χιονίζει, δές, κι ούτε ρωτούν,

κι ούτε πονούν, γιά μιά μικρή.

Mα, τί τά θές,

γι’ αυτό θά ζούν

χωρίς κρασί….»

Οι υπόλοιποι, οι ατάλαντοι μεταξύ μας, είχαμε το καλό γούστο να σιωπήσουμε και να πάψουμε να κακοποιούμε την ποίηση..

Το ενδιαφέρον για τη γεωμετρία είταν ασίγαστο. Κάποτε, μερικοί απο μας βάλθηκαν να λύσουν το πρόβλημα του τετραγωνισμού του κύκλου. Ενας μας (ο Νίκος Καραγιαννίδης που το παρατσούκλι του είταν «Καράτσος») πίστεψε μάλιστα ότι το είχε λύσει. Εγώ όμως είμουν πεπεισμένος ότι το πρόβλημα, άν επιδέχετο λύσεως, μόνο ο Τραπεζουντίδης θα είταν ικανός να το λύσει. Ένα άλλο μέλος της παρέας, που σήμερα είναι διαπρεπής καθηγητής φυσικομαθηματικών στη Γερμανία (ο Σάββας Κεραμίδης), πίστευε ότι είχε βρει την απόδειξη ότι το πρόβλημα είναι ανεπίλυτο. Κάποια  εποχή δημοσιεύσαμε κι ένα πολυγραφημένο περιοδικό, «Τα Χρονικά μας»  όπου ο φυσικομαθηματικός μας κατέθεσε και ένα φιλοσοφικό δοκίμιο γύρω από το θέμα «βίωμα, εμπειρεία και κοσμοθεωρία» κατά τον Χάϊντεγγερ, αν θυμάμαι.

Υπήρχε και πολύ τραγούδι στην παρέα μας, επειδή είχαμε έναν καταπληκτικό τενόρο, τον Θωμά Ηλιόπουλο, που σήμερα διδάσκει την ελληνική λαλιά στην Αυστραλία. Σήμερα, όποιος της παρέας μας, όπου της γης κι άν ειναι, θυμάται τον τενόρο μας όταν ακούει τα δυό αγαπημένα τραγούδια μας εκείνων των ημερων, το «μαραμένα τα γιούλια κι οι βιόλες» και το ισπανικό “No estas mas a mi lado, corazon,” όπως εκείνος μας τα τραγουδούσε.

Αλλά είχε και τους σιωπηλούς της η παρέα μας. Ιδίως ένας από μας, ο Αργύρης Καραπαναγιώτης, σήμερα καταστηματάρχης στη Θεσσαλονίκη, που μόνο λίγες, μεστές κουβέντες έσπαζαν την διάχυτη σιωπή των διαπεραστικών, παρατηρητικών ματιών του. Είταν το παιδί με την πιό ανεπτυγμένη αίσθηση ευθύνης και καρτερίας. Ο μόνος Παιδοπολίτης που γνώρισα από του οποίου τα χείλη ποτέ δεν πέρασε παράπονο. Καλή του η ώρα όπου και να βρίσκεται.

Αυτές οι Παιδοπολίτικες εμπειρείες υπήρξαν καταβολές και ψυχολογικές άγκυρες – γιά μένα, τουλάχιστον – ανάλογες με εκείνες που παρέχει η οικογένεια. Είναι ο μέσα ψυχολογικός «τόπος» όπου δίνει κανείς την «απολογία» του βίου του. Κάνεις ότι κάνεις στη ζωή, αλλά ο τρόπος που διηγείσαι, ενδόμυχα στον εαυτό σου, την ζωή που έκανες, ελέγχεται από ένα συγκεκριμένο εσωτερικό ακροατήριο της φαντασίας σου. Για τον περισσότερο κόσμο, το εσωτερικό αυτό ακροατήριο είναι κυρίως η οικογένειά τους. Για τους εντελώς ξερριζωμένους και απορφανισμένους, το εσωτερικό ακροατήριο είναι το χάος. Γιά μένα, και φαντάζομαι για πολλούς Παιδοπολίτες συντρόφιμούς μου, το εσωτερικό αυτό ακροατήριο είναι, σε σημαντικό μέρος, η παλιά Παιδοπολίτικη παρέα μας. Αν κάποιος της παρέας, που δεν έχω δει για δεκαετίες, βρεθεί ξαφνικά μπροστά μου και μου ζητήσει να του «δώσω λόγο» για το τι έκανα στη ζωή, θα το θεωρήσω απολύτως φυσιολογικό του δικαίωμα. Έστω κι αν διαφωνήσει με το τι έχω να του πω, έστω κι άν ακολουθήσει καυγάς τρικούβερτος.

Σήμερα εργάζομαι ως ιδιοκτήτης εταιρείας οικονομικών/πολιτικών ερευνών, με πελάτες θεσμικούς επενδυτές στο χρηματιστήριο Νεας Υόρκης. Η εργασία μου μου προσφέρει την δυνατότητα εποπτικής παρατήρησης του διεθνούς γίγνεσθαι, κι έτσι ξέρω, λίγο-πολύ, τι συμβαίνει στη γενέτειρα. Επισκέπτομαι την Ελλάδα που και που, ηλικιωμένος πιά και με σκληρυμένο το δέρμα απ’ την ζωή, αλλά, «όπου και να πάω, η Ελλάδα με πληγώνει». Όταν είμουν εύθραυστο ορφανό και απολακτισμένο, σαρανταπέντε χρόνια πρίν, η Ελλάδα της Παιδόπολης δεν με πλήγωνε, μου επούλωνε τις πληγές. Κι αν κάποιος ενδιαφέρεται  να μάθει γιατί δεν με πλήγωνε τότε, αλλά με πληγώνει σήμερα, δεν έχει παρά να με ρωτήσει.

Κρίτων Ζωάκος

19086 Parallel Bluffs Court

Lansdowne

Virginia 20176

USA

ΠΡΟΣΘΗΜΑ (ADDENDUM):

[ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Προσθέτω το εξής βραχύ προσωπικό ιστορικό που δεν είναι άμεσου παιδοπολίτικου ενδιαφέροντος:

Γεννήθηκα στην Θεσσαλονίκη τον Μαϊο του 1943. Έφυγα από την Ελλάδα τον Σεπτέμβριο του 1961 γιά σπουδές με υποτροφία στις ΗΠΑ.

Aποφάσισα να πάω για σπουδές στις ΗΠΑ επηρεασμένος από το παράδειγμα ενός άλλου παιδοπολίτη, του Γιώργου Παπαδόπουλου, που είχε ήδη μεταβεί γιά πανεπιστημιακές σπουδές στη πόλη Orono της πολιτείας του Maineτων ΗΠΑ. Ο Γιώργος μου υπέδειξε πως να αξιοποιήσω τους άριστους βαθμούς μου και να υποβάλω αίτηση για υποτροφία σε διάφορα Αμερικανικά πανεπιστήμια. Πήγα στο πρώτο που μου έστειλε θετική απάντηση, στο περίφημο, τότε, City College of New York, όπου σπούδασα οικονομικά. Επέστρεψα το 1965 γιά την στρατιωτική μου θητεία και έφυγα αμέσως μετά την αποστράτευσή μου λόγω της στρατιωτικής δικτατορίας. Αναμείχθηκα εντατικά στον αντιδικτατορικό αγώνα στο εξωτερικό, αλλά απομακρύνθηκα το 1971 απογοητευμένος από τις φιλόδοξες και ιδιοτελείς προσωπικότητες (τόσο στο ΠΑΚ όσο και στην περαιτέρω αριστερά). Εν συνεχεία παρασύρθηκα γιά μιά περίπου δεκαετία  σε συνεργασία με ένα Αμερικανικό περιθωριακό κίνημα των άκρων που είχε προηγουμένως παράσχει βοήθεια στις αντιδικτατορικές μας ενέργειες. Εγκαταλείποντάς το επέστρεψα στον ακαδημαϊκό χώρο όπου σπούδασα κλασσική φιλοσοφία και γιά ένα διάστημα την δίδαξα. Εν συνεχεία, από το 1992 μέχρι σήμερα, ασχολούμαι με οικονομικές μελέτες  ως ανεξάρτητος ερευνητής. Μεταξύ 1994 και 1998 δημοσίευσα μιά σειρά επιφυλλίδων πάνω σε οικονομικά θέματα σχετικά με την Ελλάδα κατόπιν προτροπής του καθηγητή Χρήστου Γιανναρά και με την ευγενική πρόσκληση του τότε αρχισυντάκτη της «Καθημερινής» κ. Αντώνη Καρακούση.

Επεξηγώ τι εννοώ ότι «η Ελλάδα με πληγώνει» τώρα αλλά δεν με πλήγωνε τότε:

Όπως σχεδόν όλοι οι Έλληνες της διασποράς, έτρεφα άσβηστη την λαχτάρα της παλιννόστησης κι αποφάσισα να το δοκιμάσω το 1998 οπότε εγκαταστάθηκα, γιά ένα διάστημα, στην Αθήνα. Το τι βρήκα δεν είχε σχεδόν καμμιά ομοιότητα με την Ελλάδα που είχα αφήσει το 1967. Εκείνο που είχε εξαφανισθεί – εξανδραποδισθεί θα έλεγα – ήταν η στοιχειώδης ευγένεια του λαϊκού ήθους. Είδα μιά Αθήνα στης οποίας την δημόσια καθημερινότητα κυριαρχούσε το οργίλο θράσος και η αναίδεια. Την ανθρωπιά μπορούσε ακόμα να την βρει κανείς κλειδαμπαρωμένος σε ιδιωτικές κατοικίες σε κουβέντες με συνομήλικους, αλλά όχι στον δημόσιο χώρο. Σχεδόν όλες οι τυχαίες επαφές με άγνωστους είτε με απλώς εξ όψεως γνώριμους κυριαρχούνταν από καχυποψία, ανταγωνισμό και οργή. Με υπομονή, μελέτησα γιά κάποιους μήνες τα βασικά οικονομικά συστατικά της καθημερινότητας και νόμισα ότι βρήκα τα αίτια της καταστροφικής αυτής φθοράς του Ελληνικού λαϊκού ήθους στην ασφυκτική διαφθορά της πολιτικο-οικονομικής λεγόμενης «διαπλοκής». Δεν είναι εδώ ο χώρος γιά διεξοδικό χειρισμό του προβλήματος αυτού. Αρκούμαι στη διαπίστωση ότι η «διαπλοκή» αυτή επέβαλε στον μέσο Έλληνα και στη μέση Ἑλληνίδα μιά αβάσταχτη οικονομική εξάρτηση από διεφθαρμένα πρόσωπα και θεσμούς, κι απ’ αυτήν την ταπεινωτική εξάρτηση εκπορευόταν το αποπνικτικό άγχος και η συνεπακόλουθη οργή και αυθάδεια τόσο διάχυτη στον καθημερινό δημόσιο χώρο. Όταν διαπίστωσα ότι το εγχείρημα του τότε πρωθυπουργού κ.Σημίτη να εντάξει την Ελλάδα στο ευρώ επρόκειτο να πετύχει, τα μάζεψα και σηκώθηκε κι έφυγα ξανά έξω. Δεν υπήρχε καμμιά αμφιβολία στο νου μου, ότι η πηγή της διαφθοράς ήταν ο δεσμός εξάρτησης των «διαπλεκομένων» με τα Ευρωπαϊκά συμφέροντα. Βλέποντας τους συμπατριώτες μου να πανηγυρίζουν, ανύποπτοι, την επικείμενη ένταξή τους στο ευρώ, κατέληξα στο συμπέρασμα κάθε ελπίδα αποκατάστασης του παραδοσιακού, ευγενούς λαϊκού ήθους είχε πιά χαθεί γιά το προβλέψιμο μέλλον. Γι’αυτό «η Ελλάδα με πληγώνει».]