ΠΕΡΙ «ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ», ΕΠΙΚΑΙΡΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ

• «Ώ, να μπορούσανε και τα οργανωμένα κράτη να διαμορφώσουν μια δημόσια ζωή με νόμους σαν αυτούς που διέπουν το άτομο. Να επιφοιτούσε στα κοινά η ψυχή, και μια διαταγή του υπουργείου Υγείας να ξαπόστελνε στα εργοστάσια επεξεργασίας απορριμμάτων όλες τις πεναταροδεκάρες των συμφερόντων, για να βγούν έστω και λίγα γραμμάρια ομορφιάς. Να έπαιρνε πότε πότε η συνεδρίαση του κοινοβουλίου τις προεκτάσεις που παίρνει ένα δάκρυ όταν διαθλά τις αθλιότητες όλες και απομένει να λάμπει σαν μονόπετρο».

(Οδυσσέας Ελύτης, «Τα Δημόσια και τα Ιδιωτικά») (1)

• «Μια νομοθεσία

εντελώς άχρηστη για τις  Εξουσίες

θα΄τανε αληθινή σωτηρία»

(Οδ. Ελύτης, «Μαρία Νεφέλη», σελ. 75)

ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ανθρώπινο έργο που να μη φορτίζεται ιδεολογικά. Η πολιτική θεώρηση και ερμηνεία του εξαρτάται από τον τρόπο ανάγνωσης που εμείς του κάνουμε. Υπάρχουν τόσες κατανοήσεις κι άλλες τόσες παρερμηνείες, όσες κι οι πολιτικές ταυτίσεις (ή μη ταυτίσεις) μας μ΄ αυτό.

Η ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ της σκέψης του Ελύτη (ποιητική ή δοκιμιακή) αναδεικνύεται περισσότερο σήμερα, με τα όσα συμβαίνουν γύρω μας. Είτε αυτά αφορούν την οικονομική δυσπραγία και την αλλαγή συμπεριφοράς μας, είτε αφορούν την επερχόμενη πανδημία και το άγνωστο μέλλον της.

ΑΝΑΡΩΤΙΟΜΑΣΤΕ, αν σήμερα ψηφίζουμε πολιτική και πολιτικούς για «ενα καλύτερο αύριο», ή μήπως απλά επιλέγουμε-δυοίν κακοίν προκειμένοιν-τους λιγότερο ανίκανους διαχειριστές της κακοδαιμονίας μας. Αυτό που ψηφίζουμε είναι, άραγε, πολιτική * ή μήπως ένα κακέκτυπο υποκατάστατό της;

***

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ Ελύτης στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο βίο του, παρέμενε σταθερά ένας οραματιστής ενός  κόσμου ιδεατού, υπεράνω κομμάτων και ιδεολογιών. Έτρεφε μια υπεραισιόδοξη αντίληψη για την ανθρώπινη παρουσία και πορεία πάνω στη γη κάνοντας, μάλιστα, «αναγωγή της ατομικής μοίρας σε συλλογική» (2), ενώ  κι ο ίδιος αισθανόταν πως είναι ένας «τιμαριώτης του ουρανού».

ΟΞΥΔΕΡΚΗΣ παρατηρητής των όσων συμβαίνουν γύρω του, αρνείται να μπεί στην κ ρ ι τ ι κ ή διαδικασία που ακολουθούν οι συνθαμώνες του-ταπεινοί αναγνώστες και «σχολιαστές» πολιτικών εφημερίδων-στο καφενείο, όπου κάθεται μαζί τους. Διαπιστώνει πως αυτό που τους αγελοποιεί είναι η δύναμη των (κομματικών) σ υ ν θ η μ ά τ ω ν (3):

• «Η κρίση τους-γράφει στο δοκίμιό του «Τα Δημόσια και τα Ιδιωτικά»-είναι καθαρό μαχαίρι. Κόβει τα πράγματα σε καλά και κακά, μαύρα και άσπρα, όπως μας τά΄ μαθε η μάνα μας. Έτσι όμως κι εμπλακούν στα συνθήματα που τους προσφέρουν με τον δικό τους, δόλιο τρόπο οι πολιτικές παρατάξεις, η καθαροσύνη αυτή χάνεται. Και τα μεν και τα δε είναι όλα καλά, εάν βρίσκονται από το μέρος μας και όλα κακά εάν βρίσκονται από το άλλο».

ΕΤΣΙ, η, δίκην ανατομίας, ανάλυση ενός φανατικού οπαδού, «άσπρου» ή μαύρου», «γαλάζιου» ή «πράσινου», «κόκκινου» ή «μωβ», αριστερού ή δεξιού είναι όντως εκπληκτική. Η δε συνέπεια ενός τέτοιου καταστροφικού διαχωρισμού που επιφέρει η κομματικοποίηση, χτυπάει ακόμη και τους «ουδέτερους», όπως είναι ο ίδιος ο ποιητής:

• «Δεν υπάρχει-συνεχίζει-τρόπος να χωριστούν αλλιώς. Ούτε κανείς βιοχημικός ή οφθαλμολόγος θα μπορούσε να μας εξηγήσει πώς γίνεται τόσο ετερόκλητα πράγματα να αποκτούν έξαφνα το ίδιο χρώμα και να θολώνουν το ίδιο μυαλό. Και το ωραίο είναι ότι, σε τελικήν ανάλυση, τη νύφη την πληρώνεις εσύ, που βρίσκεσαι στους απ΄έξω».

Αφού, έτσι κι αλλιώς ο «αξιακός κώδικας» του Νεοέλληνα-όπως τόνισε κι ο ΠτΔ, ο κ. Κ. Παπούλιας (24-7-09) δεν υπάρχει πια:

• «Δεν τολμάς να τραβήξεις μιαν από τις αξίες που πιστεύεις ότι ικανοποιούν την εθνική σου φιλαυτία, και βλέπεις να βγαίνουν μαζί της ένα σωρό άνθρωποι των χρηματιστηρίων, που ανεβοκατεβαίνουν στην κόλαση όπως στο σπίτι τους. Δεν κοιτάς να αγγίξεις μιαν από τις αξίες που ικανοποιούν τα αισθήματά σου για κοινωνική δικαιοσύνη, και βρίσκεσαι να «κάνεις πορεία» μ΄έναν συρφετό ανθρώπων που δεν έχουν δική τους σκέψη αλλά την περιμένουν από τον καθοδηγητή τους».

ΝΟΜΙΖΟΥΜΕ πως τη μεγαλύτερη δικαίωση θα εσέπραττε σήμερα ο Ελύτης, σχετικά με τις παραπάνω απόψεις του, βλέποντας ένα ποσοστό σχεδόν 40% των Νεοελλήνων να «γυρίζει τις πλάτες»   στην πολιτική, όπως αυτή εκφράζεται σήμερα από τους ταγούς μας (ευρωεκλογές 2009). Να απαξιώνεται δηλαδή η πολιτική πράξη από αυτούς που ο ίδιος ονόμαζε «συρφετό ανθρώπων που δεν έχουν δική τους σκέψη».

***

Ο ΕΛΥΤΗΣ δεν είναι «στρατευμένος» ποιητής. Αμφιβάλλει για τις ειλικρινείς προθέσεις των εκπροσώπων της πολιτικής μας: «Φέρτε μου τον Θεό, θα συνεννοηθώ αμέσως. Με τους ανθρώπους είναι δύσκολο», ομολογεί. Αντίθετα στηλιτεύει την «ξύλινη» γλώσσα των πολιτικών τους οποίους, όμως, ονειρεύεται ως καλλιτέχνες. Αν ποτέ οι πολιτικοί γίνουν και καλλιτέχνες οφείλουν να υιοθετήσουν την «αντίληψη του καλλιτέχνη»· που δεν είναι άλλη παρά «αγώνας για τη σωτηρία του ανθρώπου», «αγώνας για την ορθή έκφραση»:

• «…Τίποτε απ΄όλα αυτά που περιφέρουν, επί αιώνες τώρα, στα σχολεία, στις εκκλησίες, στις κομματικές συγκεντρώσεις, δεν παίρνει διαβατήριο για την ψυχή, αν προηγουμένως δεν έχει την οφειλόμενη θεώρηση από τα μέσα τα εκφραστικά. Οι νόμοι της τέχνης είναι και νόμοι της ζωής. Ο πολιτικός οφείλει να μη διαφέρει σαν αντίληψη απ΄τον καλλιτέχνη. Και στην αντίληψη του καλλιτέχνη ο αγώνας για τη σωτηρία του ανθρώπου είναι αγώνας για την ορθή έκφραση, και τίποτε άλλο…»(4)

***

ΣΕΜΝΕΣ κι ωραίες οι τελετές, εδώ και έξω (ΟΗΕ), και θαυμάσια τα αφιερώματα «μνημοσύνης» για τους ποιητές μας. Όπως αρμόζουν σ΄έναν Ελύτη, σ΄ ένα Ρίτσο, σ΄ένα Καβάφη: εραστές του μέτρου, του λιτού και της ομορφιάς των πραγμάτων. Που φεύγουν απ΄τη ζωή χωρίς παράτες, πομπές και λαμπρότητες: ήσυχα, μέσα σε μια «απέραντη χριστιανική σιωπή», όπως ο ίδιος ο Ελύτης το ζήτησε πριν πεθάνει για τον εαυτό του, αφήνοντάς μας παρακαταθήκη τούτα λόγια:

• «Δεν αρκεί να ονειροπολούμε με τους στίχους. Είναι λίγο. Δεν αρκεί να πολιτικολογούμε. Είναι πολύ. Κατά βάθος ο υλικός κόσμος είναι απλώς ένας σωρός από υλικά. Θα εξαρτηθεί από το αν είμαστε καλοί ή κακοί αρχιτέκτονες το τελικό αποτέλεσμα. Ο Παράδεισος ή η Κόλαση που θα χτίσουμε. Εάν η ποίηση παρέχει μια διαβεβαίωση, και δη στους καιρούς της durftiger,  (=ανέχειας) είναι ακριβώς αυτή: ότι η μοίρα μας παρ’ όλ’ αυτά βρίσκεται στα χέρια μας». (5)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

(1)Οδ.Ελύτης, «Τα Δημόσια και τα Ιδιωτικά», στο «Εν Λευκώ», σελ. 346, Ίκαρος, 1993)

(2)Άρης Μπερλής, «Ελύτης, «Δημόσιος» και Ιδιωτικός», Αφιέρωμα στον Ελύτη της «Καθημερινής» (Επτά ημέρες), 24/3/΄96)

(3)Οδ. Ελύτης, «Τα Δημόσια και τα Ιδιωτικά», στο «Εν Λευκώ», σελ. 344-345, Ίκαρος, 1993)

(4) ό.π. σελ. 350

(5)Οδυσσέας Ελύτης (από το λόγο του στην Ακαδημία της Στοκχόλμης, Νόμπελ Λογοτεχνίας 1979)

* Πολιτική: Είναι-σύμφωνα με τα λεξικά- η «επιστήμη» που μελετάει συστηματικά τα πολιτικά φαινόμενα, τη φύση και τη λειτουργία του κράτους και των οργάνων του, με στόχο τη σωστή διακυβέρνηση ενός κράτους. (Βάζουμε τη λέξη επιστήμη σε εισαγωγικά, γιατί για μας αποτελεί ερώτημα, αν πράγματι «η τέχνη του κυβερνάν» σήμερα μπορεί να είναι και επιστήμη, με τις τόσες «τερατογενέσεις» που βλέπουμε στην καθημερινότητά μας. (Στ.Γ.Κ.)